Rijgedrag en taakniveau
De taakniveaus waaruit het rijgedrag is opgebouwd bieden aangrijpingspunten voor het wegontwerp. Inzicht in de wijze waarop het waarneembare gedrag totstandkomt biedt mogelijkheden om een bepaald ‘verkeerd’ gedrag te voorkomen dan wel te verminderen. Maar hoe goed een ontwerp ook is, incidenteel menselijk falen is niet uit te sluiten. Het falen kan resulteren in ongevallen, bijna-ongevallen of conflicten. Beslissingen van de bestuurder worden gewoonlijk ingedeeld in drie niveaus:
- strategisch niveau;
- tactisch niveau;
- operationeel niveau.
Strategisch niveau (plannen)
Het strategisch of planniveau beschrijft de manier waarop mensen hun verplaatsingen voorbereiden. Dit betreft met name het kiezen van de bestemming en vervoerwijze, route en rijstrategie en vertrek- en aankomsttijd. Overwegingen inzake snelheid, tijd, kosten, comfort, weersomstandigheden en risico spelen hierbij een rol. Daarnaast spelen ook verplaatsingsmotief, bekendheid met de weg en eerder opgedane ervaringen een rol van betekenis. Beslissingen van deze aard zullen gemiddeld gezien een tijdsconstante hebben van (veel) langer dan 10 seconden. Ook tijdens de rit kunnen beslissingen van deze aard plaatsvinden, bijvoorbeeld ten aanzien van de keuze van een (gewijzigde) route om vertragingen te minimaliseren. Deze situatie zal zich steeds meer voordoen bij het toepassen van bijvoorbeeld dynamische routegeleiding.
Het strategisch of planniveau beschrijft de manier waarop mensen hun verplaatsingen voorbereiden. Dit betreft met name het kiezen van de bestemming en vervoerwijze, route en rijstrategie en vertrek- en aankomsttijd. Overwegingen inzake snelheid, tijd, kosten, comfort, weersomstandigheden en risico spelen hierbij een rol. Daarnaast spelen ook verplaatsingsmotief, bekendheid met de weg en eerder opgedane ervaringen een rol van betekenis. Beslissingen van deze aard zullen gemiddeld gezien een tijdsconstante hebben van (veel) langer dan 10 seconden. Ook tijdens de rit kunnen beslissingen van deze aard plaatsvinden, bijvoorbeeld ten aanzien van de keuze van een (gewijzigde) route om vertragingen te minimaliseren. Deze situatie zal zich steeds meer voordoen bij het toepassen van bijvoorbeeld dynamische routegeleiding.
Faalkansen/aangrijpingspunten voor ontwerp
Voor de ontwerper biedt dit niveau weinig aangrijpingspunten. Strategische keuzes zijn immers voor een groot deel niet meer te wijzigen. Wel kan door middel van (dynamische) informatie de rijstrategie en routekeuze worden beïnvloed.
Voor de ontwerper biedt dit niveau weinig aangrijpingspunten. Strategische keuzes zijn immers voor een groot deel niet meer te wijzigen. Wel kan door middel van (dynamische) informatie de rijstrategie en routekeuze worden beïnvloed.
Tactisch niveau (manoeuvreren)
Het tactisch niveau betreft vooral het manoeuvreren in het verkeer naar gelang de concrete omstandigheden. De tijdsconstante ligt hier tussen de 1 en 10 seconden. Het betreft hier vooral het nemen van beslissingen omtrent de manoeuvres die de bestuurders willen uitvoeren: inhalen, keren, afslaan, vermijden van obstakels, voorrang geven. Het vermijden van botsingen en het minimaliseren van turbulentie in de verkeersstromen zijn hierbij belangrijke doelstellingen. De ontwerper kijkt hierbij naar de bewegingen in termen van positie en verandering van positie van de voertuigen en voetgangers. Deze zijn te ontleden in een aantal beschrijvende factoren zoals:
Het tactisch niveau betreft vooral het manoeuvreren in het verkeer naar gelang de concrete omstandigheden. De tijdsconstante ligt hier tussen de 1 en 10 seconden. Het betreft hier vooral het nemen van beslissingen omtrent de manoeuvres die de bestuurders willen uitvoeren: inhalen, keren, afslaan, vermijden van obstakels, voorrang geven. Het vermijden van botsingen en het minimaliseren van turbulentie in de verkeersstromen zijn hierbij belangrijke doelstellingen. De ontwerper kijkt hierbij naar de bewegingen in termen van positie en verandering van positie van de voertuigen en voetgangers. Deze zijn te ontleden in een aantal beschrijvende factoren zoals:
- gemiddelde rijsnelheid;
- fluctuaties in de rijsnelheid;
- snelheidsverschillen tussen de voertuigen;
- positie tijdens het inhalen;
- verplaatsing in langs- en dwarsrichting;
- verdeling over de rijstroken;
- rijstrookwisselingen (inhalen);
- dichtheid voertuigenstroom (per rijstrook) en volgafstanden;
- fluctuaties in de dichtheid (per rijstrook).
Faalkansen/aangrijpingspunten voor ontwerp
Kritieke verkeerssituaties op tactisch niveau ontstaan doordat de eisen van de actuele verkeerssituatie groter zijn dan de mogelijkheden van de bestuurder op datzelfde moment. Hiervan is sprake in gevallen waar de verkeers- of rijtaak complex of onvoorspelbaar is, bijvoorbeeld door een hoge snelheid, een hoge verkeersintensiteit, slecht zicht (mist) of wegwerkzaamheden. Ook kunnen de faalkansen toenemen doordat de mogelijkheden van de bestuurder (eventueel tijdelijk) beperkt of verminderd zijn. Deze situatie kan zich onder andere voordoen bij gebrek aan kennis en ervaring, vermoeidheid, alcohol, sociaal-psychologische factoren, en gebrek aan benodigde vaardigheden.
Kritieke verkeerssituaties op tactisch niveau ontstaan doordat de eisen van de actuele verkeerssituatie groter zijn dan de mogelijkheden van de bestuurder op datzelfde moment. Hiervan is sprake in gevallen waar de verkeers- of rijtaak complex of onvoorspelbaar is, bijvoorbeeld door een hoge snelheid, een hoge verkeersintensiteit, slecht zicht (mist) of wegwerkzaamheden. Ook kunnen de faalkansen toenemen doordat de mogelijkheden van de bestuurder (eventueel tijdelijk) beperkt of verminderd zijn. Deze situatie kan zich onder andere voordoen bij gebrek aan kennis en ervaring, vermoeidheid, alcohol, sociaal-psychologische factoren, en gebrek aan benodigde vaardigheden.
Voor de ontwerper liggen met name in de eerstgenoemde factoren mogelijkheden om de tactische rijtaak te vergemakkelijken. Bij hoge snelheden dienen richtingsverschillen, onverwachte manoeuvres en situaties zoveel mogelijk uitgesloten te worden. Daar waar deze situaties juist te verwachten zijn (richtingsverschillen, veel bijzondere manoeuvres, onverwachte situaties) dient het ontwerp gericht te zijn op een lage snelheid. Op deze wijze zal onbedoeld gedrag tot een minimum beperkt en in veel situaties conform Duurzaam Veilig voorkomen worden.
Operationeel niveau (uitvoeren)
Het operationele of controleniveau beschrijft de, veelal onbewuste, beslissingen en handelingen van de bestuurder. Deze handelingen van de bestuurder hebben een korte tijdsconstante (1 seconde). De handelingen betreffen zaken als sturen, reguleren de snelheid en de bediening van de pedalen.
Het operationele of controleniveau beschrijft de, veelal onbewuste, beslissingen en handelingen van de bestuurder. Deze handelingen van de bestuurder hebben een korte tijdsconstante (1 seconde). De handelingen betreffen zaken als sturen, reguleren de snelheid en de bediening van de pedalen.
Faalkansen/aangrijpingspunten voor ontwerp
Evenals gedragsfouten op tactisch niveau ligt ook hier de bron van fouten bij overbelasting van de bestuurder, waardoor de uitvoeringstaak verstoord wordt. Factoren die de mate van overbelasting bepalen zijn enerzijds de complexiteit van de taak en hebben anderzijds te maken met de gesteldheid van de bestuurder (vaardigheden, fysieke gebreken, alcohol, vermoeidheid, leeftijd, enzovoorts). Daarnaast kan ook onderbelasting een rol spelen. Vooral op lange, rechte polderwegen is dat een gevaar vanwege het ontbreken van de aandacht vragende visuele en andersoortige stimuli.
Evenals gedragsfouten op tactisch niveau ligt ook hier de bron van fouten bij overbelasting van de bestuurder, waardoor de uitvoeringstaak verstoord wordt. Factoren die de mate van overbelasting bepalen zijn enerzijds de complexiteit van de taak en hebben anderzijds te maken met de gesteldheid van de bestuurder (vaardigheden, fysieke gebreken, alcohol, vermoeidheid, leeftijd, enzovoorts). Daarnaast kan ook onderbelasting een rol spelen. Vooral op lange, rechte polderwegen is dat een gevaar vanwege het ontbreken van de aandacht vragende visuele en andersoortige stimuli.