Op- en bijstellen Risicomatrix

Risico is gedefinieerd als de kans dat een ongewenst gebeurtenis optreedt x het effect van de ongewenste gebeurtenis. Voor de openbare ruimte wordt de kans van optreden geschat op basis van ervaring. Het is niet mogelijk om daar exacte berekeningen mee uit te voeren, omdat de kans van te veel factoren afhangt. In de Beheersystematiek Openbare Ruimte wordt de risicomatrix beperkt gebruikt, namelijk:

• om te bepalen hoe er wordt omgegaan met ongewenste gebeurtenissen;
• bij het prioriteren van activiteiten.

Een kleine risicomatrix volstaat in dit geval. Wanneer voor bepaalde kapitaalgoederen uitgebreidere risicomatrices nodig zijn, dan is dat altijd mogelijk. In de beheersystematiek blijft deze optie buiten beschouwing.

Een risicomatrix bestaat uit ongewenste gebeurtenissen in verschillende gradaties. Een gebeurtenis is ongewenst wanneer het een organisatiewaarde in gevaar brengt. Zo hebben alle overheden veiligheid hoog in het vaandel staan. Dat is een voorbeeld van een organisatiewaarde, net zoals het beperken van overlast en rekening houden met de bezorgdheden in de samenleving. De matrix is opgebouwd aan de hand van risiconiveaus (van acceptabel tot niet acceptabel) en risico-omschrijvingen. Met de omschrijvingen worden de in ongewenste gebeurtenissen in verschillende gradaties aangegeven.

Het opstellen van een risicomatrix is specialistisch werk. Om te beginnen moet het passen bij de organisatie. Wat voor de ene organisatie bijvoorbeeld veel geld is, is voor een andere organisatie misschien weinig geld. Ten tweede moeten de risico-omschrijvingen bij de verschillende ongewenste gebeurtenissen even zwaar wegen zijn. Een ernstig veiligheidsincident moet net zo onacceptabel zijn als ernstige bezorgdheid in de samenleving.

Hieronder staat een eenvoudige risicomatrix waarin de meest voorkomende ongewenste gebeurtenissen in de openbare ruimte zijn opgenomen. De groen, oranje en rode vakken zijn de risiconiveaus. Groen is acceptabel, rood is onacceptabel en in de oranje situatie kan het allebei zijn.

Voorbeeld risicomatrix:In de Beheersystematiek Openbare Ruimte wordt gewerkt met prestatie-eisen. Dit zijn de afspraken waar de kapitaalgoederen en de dienstverlening aan moet voldoen. De prestatie-eisen worden door de beheerder opgesteld. Hij maakt op basis van kennis en ervaring een inschatting wat nodig is om de gestelde doelen te halen. Hier zit een impliciete risicobenadering in. De prestatie-eisen zijn zodanig geformuleerd dat het risico op een ongewenste gebeurtenis als gevolg van de inrichting of de conditie van een kapitaalgoed in de groene en oranje vakjes zit. Als een kapitaalgoed de prestatie-eis niet haalt, dan wordt het risico onacceptabel oranje of rood. Echter als een prestatie-eis niet wordt gehaald en niemand raakt gealarmeerd, dan is de prestatie-eis niet goed geformuleerd.

Als een ongewenste gebeurtenis daadwerkelijk optreedt, vindt na afloop een evaluatie plaats. Wanneer de ongewenste gebeurtenis van de groene categorie is, dan vinden er geen vervolgacties plaats. Valt de ongewenste gebeurtenis in de oranje/rode categorie, dan zijn risicobeheersingsmaatregelen nodig. Het is aan de beheerder om te bepalen welke maatregelen dat zijn.

Als het nodig is om een prioritering aan te brengen in de geplande activiteiten (bijvoorbeeld omdat er te weinig geld is, of omdat niet alle activiteiten tegelijk kunnen worden uitgevoerd), dan wordt ook gebruik gemaakt van de risicomatrix.

Wanneer de organisatie geen risicomatrix heeft:

• Stel zelf een risicomatrix op

Of:

• Maak gebruik van de voorbeeld-risicomatrix in deze beheersystematiek.
• Pas waar gewenst de ongewenste gebeurtenissen aan.
• Pas waar nodig de risico-omschrijvingen aan.
• De risiconiveaus uitgedrukt in de kleuren rood, oranje, groen blijven altijd hetzelfde.
• Laat de risicomatrix vaststellen door de politiek.

Ongeval in de file
In de ochtendspits gebeurt een ongeval. De weg wordt vrijgemaakt en het ongeval wordt geregistreerd als een ongewenste gebeurtenis, inclusief de gevolgen. Uit de analyse blijkt dat het alleen blikschade betreft (aantasting gezondheid mens is klein), de vervolgschade bedraagt gemiddeld € 4.000,-, de overlast voor de overige weggebruikers loopt op tot een half uur en gemiddeld is er drie keer per week een ongeval op deze locatie. De kans is hoog en het maatgevende effect is de overlast voor overige weggebruikers. De risicomatrix geeft aan dat dit niet gewenst is. Er zijn mitigerende maatregelen nodig.

Ongeval in de file
In de ochtendspits gebeurt een kettingbotsing als gevolg van plotselinge zware mist. De weg wordt vrijgemaakt en het ongeval wordt geregistreerd als een ongewenste gebeurtenis, inclusief de gevolgen. Uit de analyse blijkt dat er veel blikschade is, verschillende mensen zijn naar het ziekenhuis gebracht en de overlast was enorm. Omdat het overal in het nieuws was, heeft iedereen in het land er kennis van genomen, maar er was geen sprake van bezorgdheid. De kans op een kettingbotsing in de mist op deze locatie is klein. Er zijn geen mitigerende maatregelen nodig.

Afsluiten Merwedebrug
De Merwedebrug wordt afgesloten voor zwaar verkeer, omdat er haarscheurtjes zijn ontdekt in de draagbalken van de brug. Er is niet voldaan aan de prestatie-eis en er worden negatieve effecten voorzien. De kans op een ongewenste gebeurtenis wordt dusdanig groot ingeschat dat er acuut maatregelen getroffen worden om de voorziene risico’s te beheersen en de toestand te herstellen. Daarbij is een afweging gemaakt tussen de negatieve effecten als gevolg van de toestand van draagbalken en de negatieve effecten als gevolg van de risicobeheersingsmaatregelen.

Gladde stenen
Op een onoverzichtelijk kruispunt onderaan de heuvel liggen gladde klinkers. Fietsers die met hoge snelheid van de heuvel komen en plots hard moeten afremmen voor kruisend verkeer, glijden uit en komen ten val. Hier is sprake van ongewenste gebeurtenissen als gevolg van fietsers die geen rekening houden met de omstandigheden van het kruispunt, in combinatie met de inrichting van het kruispunt zelf. De aantasting van de gezondheid van de mens is klein, de vervolgschade is klein, de overlast is klein, de lokale bezorgdheid is significant en de gebeurtenis treedt vaak op. Hier zijn mitigerende maatregelen nodig.

Terrorisme
In een grote winkelstraat heeft een terroristische aanslag plaatsgevonden. Een vrachtwagen is doelbewust ingereden op het publiek. Er zijn mensen overleden, de vervolgschade is significant, de overlast is significant, de bezorgdheid vanuit de samenleving is lokaal. De kans dat deze ongewenste gebeurtenis nog een keer optreedt, is (naar verwachting) klein. In de risicomatrix wordt een oranje vakje aangetikt. Er worden andere argumenten bij de afweging betrokken zoals toegankelijkheid van het gebied, toerisme etc. om te bepalen of mitigerende maatregelen gewenst zijn.

Aanleg verdiepte weg
Tijdens de aanleg van een verdiepte weg zijn alleen smalle wegen beschikbaar voor het autoverkeer. Er is geen obstakelvrije zone en er geen fysieke scheiding tussen de twee rijrichtingen. Daardoor is risico op ongevallen verhoogd. Voor het beheersen van deze risico’s is een draaiboek opgesteld waarin staat hoe te handelen bij incidenten.