A 6100 Kosten van funderingen, kelders en bouwputvoorzieningen

1 Algemene opmerkingen

1.1 Inleiding
In dit hoofdstuk komen de kosten aan de orde van de meest gangbare funderings- en kelderconstructies. U kunt zo inzicht krijgen in de opbouw van de kostenelementen en in de richtgetallen voor de kosten van verschillende onderdelen.

Het moge duidelijk zijn dat aan de hier genoemde prijzen geen rechten kunnen worden ontleend.

1.2 Prijsopbouw
De prijsopbouw in dit hoofdstuk is niet voor alle elementen op hetzelfde detailniveau uitgewerkt. Alle genoemde kosten zijn exclusief BTW en zijn directe kosten, tenzij anders is vermeld. De kostenopbouw is in het algemeen gesplitst in vaste en variabele kosten. De eenheidsprijs is de som van de rechtstreeks op het onderdeel betrekking hebbende kosten voor loon, materiaal, materieel en onderaanneming.

Advies- en ontwerpkosten zijn niet in de genoemde bedragen opgenomen.

Onder indirecte kosten vallen de algemene bouwplaatskosten, algemene kosten, winst en risico, zoals aangegeven is in het gedeelte over investeringskosten (paragraaf 5).

Er kunnen zich onder invloed van fluctuaties op de markt aanzienlijke afwijkingen in de kostprijzen manifesteren. Vraag en aanbod hebben altijd hun invloed op de kostprijs. Voorts kunnen nieuwe ontwikkelingen en promotie van specifieke funderings- en bouwputsystemen voor onderlinge verschuivingen zorgen. Per project zal een inschatting van de invloed van de dan heersende marktsituatie gemaakt moeten worden.

1.3 Uitvoeringswijze en kosten
In A 4500 (Kelderconstructies) wordt nader ingegaan op de technische aspecten van de diverse beschikbare systemen voor zowel verticale als horizontale begrenzingen van een bouwput en/of een kelderconstructie. Elders in SBR Funderingen zijn de verschillende mogelijkheden voor de fundering aangegeven alsmede de gegevens van de betreffende leveranciers.

Voor de uitvoeringswijze van kelders kunnen in principe de volgende hoofdsystemen worden onderscheiden:

De keuze van de meest geschikte uitvoeringsmethode wordt bepaald door verschillende randvoorwaarden vanuit de verschillende invalshoeken. Deze randvoorwaarden moeten worden vertaald in de te treffen tijdelijke voorzieningen en aanpassingen aan het constructieve ontwerp en/of de uitvoeringswijze en kunnen derhalve als kostenbepalende factoren worden beschouwd. In dit kader kunnen onder meer worden vermeld:

2 Kostenopbouw per element

2.1 Inleiding
Als leidraad voor de kostenopbouw is hier de elementenmethode (NL/Sfb 1991) aangehouden. De elementencode 1 omvat alle elementen van de onderbouw. De onderwerpen die in deze paragraaf worden behandeld, zijn gericht op de specifieke funderingswerken. De overige constructieve onderdelen zoals betonnen funderingsbalken, kelderwanden, vloerplaten en dergelijke worden hier slechts summier behandeld.

De volgende onderdelen worden in de elementengroep van de onderbouw achtereenvolgens onderscheiden:

Figuur A 61-1
Overzicht elementengroep onderbouw

In het navolgende wordt een indicatie van de kosten gegeven van de meest voorkomende onderwerpen op dit gebied. De soms gedetailleerde opbouw van de prijzen is bedoeld om enig inzicht te geven in de onderlinge kosten en verhoudingen en dienen als zodanig te worden geïnterpreteerd.

Opgemerkt wordt dat levertijden van invloed kunnen zijn op de keuze van een uitvoeringssysteem en daarmee ook op de prijs van een werk.

2.2 Grondverzet
Hieronder vallen in principe alle werkzaamheden die met grond te maken hebben.

De onderdelen van het grondverzet worden hieronder verder uitgewerkt. In het gedeelte over grondverbetering zijn tevens bodeminjectie, jetgrouting en bevriezing ter verbetering van het draagvermogen opgenomen.

2.2.1 Ontgraven
De kosten voor het ontgraven van grond worden hoofdzakelijk bepaald door de kosten van het materieel met de daarbij behorende bediening. De materieelinzet is afhankelijk van de hoeveelheid te verzetten grond en de situatie van de bouwput.

Voorts is de bereikbaarheid van een bouwput van belang, omdat de situatie (bijvoorbeeld een binnenstad met grachten en kleine bruggen) beperkingen kan geven aan de afmetingen en gewichten van het aan en af te voeren materieel en materiaal.

De bouwmethode van een kelder, zoals het graven onder een reeds gerealiseerde vloer of onder een stempelraam, kan beperkingen geven voor de inzet van het materieel. Verder hebben de diepte van een bouwput en de aanwezigheid van grondwater invloed op de kosten.

Bij de bepaling van inzet van het materieel is het van belang om niet alleen de capaciteit van de graafmachines in ogenschouw te nemen, maar ook de afvoercapaciteit. De afvoercapaciteit kan bijvoorbeeld in een drukke binnenstad maatgevend worden, waardoor de capaciteit van de graafmachine(s) niet volledig kan worden benut, zodat de kosten per eenheid grond hoger worden.

Het is niet altijd mogelijk om de grond direct met de graafmachine op een vrachtwagen of schip te laden. De kosten voor het tijdelijk in depot zetten van de grond of de extra transportkosten in verband met de toepassing van bijvoorbeeld een transportband, een leidingsysteem en dergelijke zijn erg projectspecifiek en worden hier verder buiten beschouwing gelaten.

Bij grondwerk dat 'in de natte' wordt uitgevoerd, zullen extra kosten voor voorzieningen zoals een ponton opgenomen moeten worden. Daarnaast moet men er rekening mee houden dat bij grondwerk in de natte per handeling minder grond wordt verzet en dat bij het afvoeren van deze grond voorzieningen getroffen worden om zoveel mogelijk waterballast te vermijden.

De volgende richtprijzen geven een indicatie van de kosten voor het ontgraven van zandgrond.

Figuur A 61-2
Richtprijzen ontgraven zandgrond

De prijzen voor cohesieve grond zoals klei, leem en veen kunnen ten opzichte van zand ongeveer 20% hoger liggen.

De genoemde prijzen zijn exclusief het scheiden van de grond. Hiervoor kan een toeslag van € 0,15 tot € 0,40 per m³ worden aangehouden in verband met een beperking van de capaciteit van de graafmachine.

2.2.2 Aanvullen
Voor het aanvullen van grond gelden in principe dezelfde opmerkingen met betrekking tot de inzet van materieel als bij het ontgraven van grond.

De kosten voor de aankoop van grond zijn afhankelijk van de betreffende grondsoort en de beschikbaarheid. De materiaalkosten kunnen ook nihil zijn bij hergebruik van de uitkomende grond.

De aan te vullen grond zal afhankelijk van het gebruik moeten worden verdicht en in profiel worden gebracht.

Voor een normale bouwput zijn de globale kosten voor het aanvullen van grond als volgt:

Figuur A 61-3
Richtprijzen aanvullen grond

2.2.3 Afvoeren
Het afvoeren van grond kan op verschillende manieren gebeuren, afhankelijk van de hoeveelheid en de lokale mogelijkheden (denk bijvoorbeeld aan afvoer per schip of per transportleiding). In de meeste situaties zal de grond met een vrachtwagen (per as) afgevoerd worden. De kosten voor het afvoeren zijn in twee componenten te splitsen, namelijk de transportkosten en de stortkosten.

De transportkosten omvatten de huur of afschrijving van een vrachtwagen en de kosten van de berijder. Deze kosten bedragen ca. € 75 tot € 135 per uur.

De kosten per m³ af te voeren grond zijn sterk afhankelijk van het aantal ritten dat een vrachtwagen per tijdseenheid kan maken. Hierbij zijn de afstand en de doorstroming op het af te leggen traject van belang, alsmede de bakinhoud van de auto. Hieronder ziet u een indicatie van de transportkosten bij een bepaalde afstand.

Figuur A 61-4
Richtprijzen transportkosten per m³

De stortkosten zijn afhankelijk van de grondsoort en de toepassingsmogelijkheden (hergebruik). Goede zandgrond kan bij storten een waarde vertegenwoordigen. De stortkosten lopen van geval tot geval sterk uiteen, onder meer afhankelijk van de milieutechnische kwaliteit van de grond en het beleid van de betreffende provincie.

In de meeste provincies zal de grond, mits voorzien van een schone-grondverklaring, vrij kunnen worden gestort. Het komt plaatselijk echter ook voor dat de stortkosten afhankelijk van de hoeveelheden kunnen oplopen tot meer dan € 30/m³.

2.2.4 Saneren
Bij dit onderdeel is het niet mogelijk om een eenduidige eenheidsprijs aan te geven, omdat de invloed van de aard en omvang van de verontreiniging, alsmede van de diversiteit aan reinigingssystemen en -bedrijven, een grote variatie in de kosten impliceren. De reinigingskosten verschillen ook per grondsoort.

De stort- en reinigingskosten bedragen in Nederland gemiddeld ca. € 80 per ton, terwijl in bepaalde provincies kosten tot ca. € 120 per ton mogelijk zijn. De kosten van vooronderzoek en vergunningen zijn in deze bedragen niet verdisconteerd. Bij het storten van grond moet voorts rekening worden gehouden met een afvalstoffenheffing (ecotax) van het rijk ter grootte van ca. € 20 per ton gestort materiaal. De kosten voor hergebruik van de gereinigde grond bedragen globaal minimaal € 8 per ton. Het gaat daarbij onder meer om handelingskosten en administratieve verwerking.

2.2.5 Grondverbetering
Grondverbetering door middel van het ontgraven van de niet geschikte grond en het aanvullen van zand is hierboven in principe reeds behandeld.

Andere methoden voor grondverbetering zijn bijvoorbeeld het aanbrengen van een laag gestabiliseerd zand, bodeminjectie (zand) of jetgrouting. Een geïnjecteerd zandmassief of een jetgroutmassief kan tevens als grond- en grondwaterkering fungeren.

Gestabiliseerd zand
Bij gestabiliseerd zand zijn de kosten sterk afhankelijk van de verhouding zand/cement en de wijze van mengen.
Globaal zullen de kosten per m³ liggen tussen de € 80 en € 130 inclusief de verwerking.

Bodeminjectie
De kosten voor bodeminjectie bestaan uit de volgende componenten.
Zie voor technische gegevens B 5821.

Figuur A 61-5
Richtprijzen bodeminjectie (hardgel)

Figuur A 61-6
Rekenvoorbeeld bodeminjectie (hardgel)

Jetgrouting
De kosten voor jetgrouting bestaan uit de volgende componenten.
Zie voor technische gegevens B 5822.

Figuur A 61-7
Richtprijzen jetgrouting

Figuur A 61-8
Rekenvoorbeeld jetgrouting

Voorts moet rekening worden gehouden met additionele kosten in verband met afvoer van grond. Bij jetgrouting komt namelijk een suspentie vrij van grond vermengd met grout. Dit materiaal is niet geschikt voor hergebruik en zal dus moeten worden gestort. Normaliter komt de hoeveelheid vrijkomende grond overeen met het volume van het jetgroutmassief.
De afvoer- en stortkosten bedragen globaal € 60 tot € 100.

Bevriezing van grond
Bevriezing van grond kan een oplossing zijn in gevallen waar bemaling, damwanden en onderwaterbeton geen optie zijn. Er worden lanzen in de grond gebracht waardoor pekelwater van -30°C of stikstof -196°C wordt gepompd.

Voor het maken van bijvoorbeeld een liftput zijn ca. 25 lanzen nodig die in totaal ca. 60 m³ grond bevriezen.
De kosten voor het invriezen variëren van € 1.500 tot € 2.500 per m³ te bevriezen grond.
Voor het instandhouden van het vriesmassief is een bedrag gemoeid van € 1.500 tot € 2.000 per etmaal. Het totale bedrag voor deze werkzaamheden bedraagt bij 2 weken instandhouden tussen € 111.000 en € 178.000 (€ 1.850 - € 2.970 per m³ te bevriezen grond).
Een aanzienlijk deel, ca. 40% van deze kosten bij kleine werken, bestaat uit vaste kosten. Bij een verdubbeling van de hoeveelheid te bevriezen grond is de eenheidsprijs ca. 20% lager.

Bij grotere hoeveelheden te bevriezen grond kan deze prijs per m³ aanzienlijk lager liggen, bijvoorbeeld project onderdoorgang met ca. 1.800 m³ te bevriezen grond is de prijs ca. € 400 per m³.

Bevriezen van grond kan alleen bij grondsamenstelling met voldoende water (>10%) en er mag geen grondwaterstroming zijn.

2.3 Grond- en waterkeringen

2.3.1 Damwanden
De kostenopbouw voor de damwanden komt overeen met die voor heipalen zoals genoemd in 2.5.1. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen vaste en variabele kosten. Een bijzonderheid bij dit onderdeel is dat de damwanden vaak een tijdelijke functie hebben en na gebruik verwijderd worden.

De vaste kosten voor een heistelling bedragen ca. € 2.500 tot € 5.000. Als er trillingsarme systemen nodig zijn, bijvoorbeeld volgens het principe van silent piling, zullen de kosten oplopen tot ca. € 6.000 à € 10.000. Hierbij moet worden vermeld dat het tempo bij het indrukken van damwanden veel lager ligt (globaal een factor 4), zodat een hogere prijs van toepassing is voor het inbrengen. Daarnaast kan in verband met de vijzelkracht een zware plank nodig zijn.

De variabele kosten kunnen indicatief op basis van de volgende kengetallen worden bepaald.

Figuur A 61-9
Kengetallen variabele kosten damwanden

Figuur A 61-10
Rekenvoorbeeld damwanden

De posten die met een (*) zijn gemarkeerd hebben betrekking op een tijdelijke damwand. Als de damwand een permanente functie heeft, zullen de kosten stijgen met ca. € 44.000 (ca. € 44 per m²).
Voor damwanden die slechts gedurende een periode van minder dan een jaar moeten worden gebruikt, kan het goedkoper zijn om tot huur van de planken over te gaan.

2.3.2 Geprefabriceerde betonnen damwanden / spanwanden
Zie voor technische gegevens A 4500-3.1. Deze wanden hebben een permanent karakter. In verband met het relatief grote oppervlak van de doorsnede is het inbrengen duurder dan bij de stalen planken. Er dient een zwaardere stelling te worden gebruikt en de capaciteit is aanzienlijk lager. De kostenopbouw is overeenkomstig die van stalen damwanden. De aankoop (franco op werk) van de spanwanden zal, afhankelijk van de gewenste zwaarte, tussen de € 75 en de € 125 per m² bedragen.

Figuur A 61-11
Rekenvoorbeeld spanwanden

2.2.3 Diepwanden
Zie voor technische gegevens A 4500-3.1 en B 4720. Bij diepwanden moet rekening worden gehouden met relatief hoge vaste kosten. Het is gebruikelijk om een bentonietcentrale op te bouwen ter plaatse van het bouwterrein. De kosten voor deze centrale liggen in de orde van grootte van € 100.000 en meer.

Voor de kosten moeten onder meer de volgende aspecten in beschouwing worden genomen:

In het algemeen bedragen de kosten van een diepwand € 300 tot € 550 per m³ waarin het wapeningspercentage een belangrijke factor is.

Figuur A 61-12
ekenvoorbeeld diepwand

2.3.4 Berlinerwanden
Zie voor technische gegevens A 4500-3.1. De kosten van berlinerwanden worden enerzijds bepaald door de stalen profielen en anderzijds door de keerelementen. De volgende globale kengetallen kunnen worden aangehouden:

Figuur A 61-13
Kengetallen berlinerwanden

Figuur A 61-14
Rekenvoorbeeld berlinerwand

2.3.5 Schroefpalenwanden
Hieronder vallen de wanden die worden samengesteld uit mortel- of buisschroefpalen die eventueel verbuisd kunnen worden uitgevoerd (zie ook A 4500 en B 4610 en B 4620). Deze wand heeft een grond- en grondwaterkerende functie en kan als dragend element worden gebruikt.
De kosten van dit type wanden zijn afhankelijk van verschillende factoren, zoals:

De kosten van eenvoudige wanden kunnen globaal worden bepaald volgens de eenheidsprijzen zoals genoemd in 2.5.4.

Afhankelijk van de omstandigheden en de uitvoeringswijze van de wand loopt de totaalprijs in de regel uiteen van ca. € 250 tot € 450 per m². Hierbij wordt ervan uitgegaan dat de af te voeren grond schoon is. Bij grote werken kunnen enigszins lagere prijzen van toepassing zijn.

2.3.6 Ankers

Groutankers
Zie voor technische gegevens B 5310.
De kosten voor groutankers zijn in grote mate afhankelijk van de inbrengkosten en in mindere mate van de materiaalkosten.
Voor groutankers (staafankers en strengankers) kunnen globaal de volgende eenheidsprijzen voor de kosten worden aangehouden:

Als indicatie voor de kosten voor het verwijderen van ankers (exclusief groutprop) kan globaal € 200 per stuk worden aangehouden.

Verwijderen groutprop (fragmenteren)
Dit kan worden uitgevoerd door middel van springstof die met een h.o.h.-afstand van ca. 0,5 m in het groutlichaam wordt aangebracht. Per explosie zijn de kosten circa € 100 - € 250. Daarnaast is een ploeg nodig à € 1.500 per dag. De capaciteit is circa 3 groutlichamen per dag. Per groutlichaam bedragen de kosten € 1.000 - € 2.000 per te verwijderen groutprop.

Schroefankers/Leeuwankers
Zie voor technische gegevens B 5340.
De kosten van dit type ankers liggen in de regel in dezelfde range als het geval is bij groutankers, een en ander afhankelijk van de gewenste capaciteit.

Gewi-ankers
Zie voor technische gegevens B 5320.
De maximale trekcapaciteit bedraagt voor deze ankers ca. 1.200 kN (rekenwaarde).
Voor gewi-ankers kunnen de volgende kosten worden aangehouden:

Hierbij is geen rekening gehouden met de eventueel te treffen speciale voorzieningen zoals ten behoeve van het werken vanaf het water of gewenste proefbelastingen van de ankers.

2.3.7 Gestabiliseerde grond

Bodeminjectie
Zie voor technische gegevens A 4500-3.2 en B 5821.
In 2.2.1 zijn gegevens opgenomen betreffende de injectie van een zandmassief met een hardgel waarbij een zekere verstening wordt bereikt. Dit massief kan dan een grond- en grondwaterkerende functie hebben.

In afwijking van een bodeminjectie met hardgel kan een injectiemethode met softgel worden toegepast ten behoeve van het creëren van een tijdelijke waterremmende laag.

In afwijking van de hardgel zal de softgel veelal op veel grotere diepte worden aangebracht, met een maximum van ca. 30 m.

De volgende globale kengetallen kunnen worden gehanteerd:

Figuur A 61-15
Kengetallen bodeminjectie (softgel)

Figuur A 61-16
Rekenvoorbeeld bodeminjectie (softgel)

Afhankelijk van de specifieke omstandigheden variëren de totaalkosten in de regel globaal van € 300 tot € 400 per m² bouwput.

Jetgrouting
De kosten van jetgrouting ten behoeve van het creëren van een horizontale of verticale grond- en grondwaterkering zijn reeds vermeld in 2.2.1.

Bevriezing
De kosten van bevriezing van grond ten behoeve van het creëren van een horizontale of verticale grond- en grondwaterkering zijn reeds vermeld in 2.2.1.

2.4 Waterbeheersing

2.4.1 Heffingen en leges
Bij bemalingen moet rekening worden gehouden met de kosten van heffingen en leges opgelegd door de overheid bij het onttrekken en lozen van grondwater, een en ander afhankelijk van de hoeveelheid water en de locatie.

Het betreft in het algemeen:

2.4.2 Open bemaling
Voor deze eenvoudige bemaling gelden globaal de volgende kengetallen:

Figuur A 61-17
Kengetallen open bemaling

Voorts moet mogelijk rekening worden gehouden met de volgende bijkomende kosten:

Figuur A 61-18
Rekenvoorbeeld open bemaling

2.4.3 Bronbemaling
Voor een bronbemaling gelden globaal de volgende kengetallen. Hierbij wordt opgemerkt dat de wijze van aanbrengen van de installatie van grote invloed is op de prijs. Zo is er een groot kostenverschil tussen spuiten en boren.

Figuur A 61-19
Kengetallen bronbemaling

Voorts moet mogelijk rekening worden gehouden met de volgende bijkomende kosten:

Figuur A 61-20
Rekenvoorbeeld bronbemaling

2.4.4 Sanering
Het saneren van grondwater ten behoeve van het drooghouden van een bouwput kan een aanzienlijke kostenpost vormen. De kosten kunnen sterk variëren; een en ander is afhankelijk van onder meer de verontreinigingsgraad, de soort verontreiniging, het bemalingsdebiet en de wijze van lozen. Uitgaande van een lozing op het riool met een debiet van ca. 5 m³/uur, waarbij geen ontijzeringsinstallatie wordt toegepast, zijn kosten te verwachten in de orde van grootte van € 1 tot € 3 per m³.

Naarmate de capaciteit van de verwerking hoger is, zal de eenheidsprijs dalen. Zo zullen bij een capaciteit van 30 m³ per uur de bovengenoemde prijzen met ongeveer 40% tot 50% verminderd worden. Het toepassen van een ontijzeringsinstallatie zal globaal een toeslag geven van € 0,20 tot € 0,50 per m³, afhankelijk van de capaciteit (m³/uur). De bijkomende kosten voor onderzoek en vergunningen zijn in deze bedragen niet verdisconteerd.

2.5 Vloeren

2.5.1 Vloer op grondslag
Bij een vloer op grondslag wordt ervan uitgegaan dat het gehele oppervlak rechtstreeks op de ondergrond draagt. Liggen de vloeren op funderingsbalken of kelderwanden, dan spreekt men van vrij dragende vloeren.

Vloeren op grondslag zijn over het algemeen in het werk gestorte vloeren. De kosten van dit type vloer zijn globaal weer te geven in prijzen per m³. In de navolgende tabel zijn hiervoor richtprijzen gegeven. Deze zijn met name afhankelijk van de dikte van de vloer, het wapeningspercentage, de wijze en niveau van de afwerking alsmede de wijze van isolatie (bijvoorbeeld polystyreen, schuimbeton en dergelijke).
Voor een betonvloer die in het werk wordt gestort zonder afwerking en isolatie, kunnen de kosten indicatief als volgt worden weergegeven:

Figuur A 61-21
Richtprijzen vloer op grondslag

Voor vloeren die vrij overspannen, zijn de kosten afhankelijk van de keuze van het vloersysteem, zoals bijvoorbeeld in het werk gestorte vloeren, kanaalplaatvloeren en bekistingsplaatvloeren.

Bij een vloerdikte van 250 mm bedragen de kosten voor de constructieve vloer globaal als volgt:

Figuur A 61-22
Richtprijzen vrij dragende vloeren

2.5.2 Onderwaterbeton
De kosten voor het aanbrengen van onderwaterbeton bedragen globaal € 150 tot € 200 per m³, uitgaand van ongewapend beton. Bij deze uitvoeringswijze moeten diverse extra voorzieningen worden getroffen, zoals:

Figuur A 61-23
Rekenvoorbeeld onderwaterbeton