Werkmethoden
In Nederland worden hoofdzakelijk twee materialen voor bestratingen gebruikt:
- straatklinkers;
- betonstraatstenen.
Straatklinkers worden al heel lang toegepast, vooral in de woonomgeving. Talloze dorpen en steden ontlenen hun karakter voor een belangrijk gedeelte aan dit gebakken-kleiprodukt. In de laatste decennia hebben betonstraatstenen en asfalt het gebruik van straatklinkers echter sterk teruggedrongen. Asfalt vindt vooral toepassing op wegen waarop hogere rijsnelheden zijn toegestaan. Betonstraatstenen worden gebruikt in woonomgevingen, op industrieterreinen en op particuliere erven. Ze zijn in een grote variëteit aan kleuren, vormen, afmetingen en texturen verkrijgbaar.
Voor het jaarlijks aanbrengen van ongeveer 18 miljoen vierkante meter aan nieuwe betonstraatstenen, 1,2 miljoen vierkante meter aan nieuwe straatklinkers en het nog grotere aantal vierkante meters dat jaarlijks worden herstraat, zijn in ons land 6.500 straatmakers beschikbaar. Hun staan in toenemende mate bestratingsmachines ten dienste.
Wanneer het werk van de straatmaker nader wordt beschouwd, blijkt dat hierbij een grote verscheidenheid aan aspecten een rol speelt:
Materialen:
- betonstraatstenen;
- straatklinkers.
Formaten:
- keiformaat;
- dikformaat;
- waalformaat.
Verbanden:
Voorraadvorming bij machinaal vlijen: - keperverband (zie figuur 3);
- elleboogverband (zie figuur 4);
- halfsteensverband (zie figuur 5).
[ link ]
Figuur 3. Keperverband
[ link ]
Figuur 4. Elleboogverband
[ link ]
Figuur 5. Halfsteensverband
Typen werk:
- nieuw werk straten, vlijen of machinaal vlijen;
- herstraten, hervlijen.
Werkhoudingen:
- geknield;
- staand (gebogen);
- zittend.
Methoden:
- straten;
- vlijen;
- machinaal vlijen.
Typen bestratingsmachines:
- bestratingsmachines met een vacuümsysteem;
- bestratingsmachines met een tweezijdig klemsysteem;
- bestratingsmachines met een vierzijdig klemsysteem.
Voorraadvorming bij straten of handmatig vlijen:
- vóór de straatmaker, op de rand van het nieuwe werk;
- achter de straatmaker, in het zandbed.
- naast het straatwerk;
- achter of naast de bestratingsmachine.
[ link ]
Figuur 6. Opnemen van een bestrating met behulp van een roltrommel
Oppermethoden:
- met de kruiwagen;
- een deel van de stenen op de eerste weghelft gooien, het overige deel aanvoeren met de kruiwagen;
- met de laadschop;
- op pallets met bijvoorbeeld een laadschop.
Schoonmaken van de stenen (bij herstraten):
- met een stenenschrapmachine die de stenen aan twee zijden schoonmaakt;
- met een stenenschrapmachine die de stenen aan vier zijden schoonmaakt;
- in een roltrommel (zie figuur 6).
Naast het feitelijke straten of vlijen verricht de straatmaker ook wel andere werkzaamheden:
- uitzetten van de bestrating;
- aanbrengen van de straatlaag (baan maken);
- bepalen van de maatvoering;
- stellen van nieuwe trottoirbanden;
- opnieuw stellen van trottoirbanden;
- straten van trottoirtegels;
- vlijen van trottoirtegels;
- plaatsen en aansluiten van straat- en trottoirkolken;
- op hoogte brengen van straat- en trottoirkolken en controleputten;
- straten rond straat- en trottoirkolken en controleputten;
- straatwerk trillen, afzanden en invegen.
Allerlei combinaties van werkzaamheden zijn mogelijk. Deze leiden in de praktijk tot een groot aantal werkmethoden, die afhankelijk van de omstandigheden en mogelijkheden worden toegepast. Hierdoor bestaan er grote verschillen in:
- arbeidsomstandigheden;
- kwaliteit;
- produktiviteit en kosten.
Op voorhand kan worden gezegd dat het vergelijken van praktijksituaties tot onjuiste conclusies leidt, wanneer niet voldoende rekening wordt gehouden met de zojuist aangegeven verscheidenheid aan aspecten.
Ten behoeve van dit rapport zijn acht tijdstudies verricht met het doel de verschillende werkmethoden te analyseren. De studies zijn uitgevoerd bij willekeurige ploegen, verspreid over het land, en bij zowel bedrijven met vier à vijf man personeel als bij (veel) grotere bedrijven. De bestudeerde projecten betroffen woonstraten. Na toestemming van de bestratingsbedrijven te hebben gekregen, is contact gezocht met de ploegen op de projecten en is met hen de doelstelling van de studie besproken. De metingen zijn verricht op willekeurige tijdstippen. Door deze aanpak is het resultaat van de tijdstudies representatief.
De volgende werkmethoden en steenformaten zijn onderwerp van studie geweest:
- Straten van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat);
- Handmatig vlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat);
- Machinaal vlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat) met het vacuümsysteem;
- Machinaal vlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat) met het tweezijdige klemsysteem;
- Herstraten van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat);
- Handmatig hervlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm (keiformaat);
- Straten van betonstraatstenen 211 x 69 x 80 mm (dikformaat);
- Straten van straatklinkers 211 x 69 x 95 mm (waalformaat).
Hierna volgt een korte beschrijving van de acht geanalyseerde werkmethoden en van de omstandigheden zoals deze ter plaatse zijn aangetroffen. Het straatwerk in betonstraatstenen werd bij de gekozen projecten uitgevoerd in keperverband; daarbij werden bisschopsmutsen als hulpstukken gebruikt. Bij het straten van de straatklinkers in keperverband werden geen bisschopsmutsen toegepast.
1. Straten van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
Zandbed
Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht.
Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,9 m hart-op-hart geplaatst.
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,9 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen
De pakketten stenen stonden langs het zandbed. Het opperen bestond voor de helft uit het aanvoeren van de stenen met de kruiwagen en voor de helft uit het gooien van de stenen op de rand van de nieuwe bestrating. Voorts zijn de stenen gereed gelegd op de rand van het nieuwe werk.
De pakketten stenen stonden langs het zandbed. Het opperen bestond voor de helft uit het aanvoeren van de stenen met de kruiwagen en voor de helft uit het gooien van de stenen op de rand van de nieuwe bestrating. Voorts zijn de stenen gereed gelegd op de rand van het nieuwe werk.
Straten
De straatlaag is losgemaakt; daarna zijn de stenen en de bisschopsmutsen in de straatlaag geslagen. Hierbij werd de staande werkhouding aangenomen.
De straatlaag is losgemaakt; daarna zijn de stenen en de bisschopsmutsen in de straatlaag geslagen. Hierbij werd de staande werkhouding aangenomen.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 7. Schets van de werkwijze bij project 1
2. Handmatig vlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
Zandbed
Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht, geharkt en afgerijd.
Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht, geharkt en afgerijd.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruin- en wangstenen zijn
1,30 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruin- en wangstenen zijn
1,30 m hart-op-hart geplaatst.
De pakketten stenen stonden langs het zandbed. Het opperen bestond voor de helft uit het aanvoeren van de stenen met de kruiwagen en voor de helft uit het gooien van de stenen op de rand van de nieuwe bestrating.
Vlijen
De stenen zijn stuk voor stuk gevlijd. Daarbij werd de staande werkhouding aangenomen. De passtenen zijn gestraat.
De stenen zijn stuk voor stuk gevlijd. Daarbij werd de staande werkhouding aangenomen. De passtenen zijn gestraat.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 8. Schets van de werkwijze bij project 2
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
Straatlaag
Op de fundering is vooraf een laag brekerzand aangebracht; een man van de bestratingsploeg heeft deze laag globaal afgerijd, maar niet verdicht.
Maatvoering Op de fundering is vooraf een laag brekerzand aangebracht; een man van de bestratingsploeg heeft deze laag globaal afgerijd, maar niet verdicht.
Een draad is strook voor strook gespannen over enkele hoogtestenen (kruin- en wangstenen). De straatlaag is strook voor strook afgerijd.
Opperen
De pakketten stenen zijn met behulp van een laadschop binnen bereik van de bestratingsmachine gebracht.
De pakketten stenen zijn met behulp van een laadschop binnen bereik van de bestratingsmachine gebracht.
Machinaal vlijen
De machine plaatste per keer 44 stenen. De ontbrekende stenen, de gootstenen en de bisschopsmutsen zijn door twee man handmatig gevlijd.
De machine plaatste per keer 44 stenen. De ontbrekende stenen, de gootstenen en de bisschopsmutsen zijn door twee man handmatig gevlijd.
Knippen
De stenen voor één zijde van de straat zijn geknipt en daarna tegen de bisschopsmutsen gestraat; ook de stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor één zijde van de straat zijn geknipt en daarna tegen de bisschopsmutsen gestraat; ook de stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 9. Schets van de werkwijze bij project 3
4. Machinaal vlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm met het tweezijdige klemsysteem
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een diepe sleuf gesteld. De bovenkanten van de stenen en van de banden lagen even hoog.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een diepe sleuf gesteld. De bovenkanten van de stenen en van de banden lagen even hoog.
Zandbed
Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht, geharkt en afgerijd.
Maatvoering Het op hoogte gebrachte zandbed is verdicht, geharkt en afgerijd.
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruin- en wangstenen zijn
3,30 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen
De pakketten stenen stonden langs het zandbed opgesteld.
De pakketten stenen stonden langs het zandbed opgesteld.
Vlijen
De machine haalde telkens één laag stenen (44 hele en 8 halve) van het pakket en plaatste die laag op het zandbed. De begin- en eindstenen van een strook en de bisschopsmutsen werden door een man handmatig gevlijd. De halve stenen zijn niet verwijderd.
De machine haalde telkens één laag stenen (44 hele en 8 halve) van het pakket en plaatste die laag op het zandbed. De begin- en eindstenen van een strook en de bisschopsmutsen werden door een man handmatig gevlijd. De halve stenen zijn niet verwijderd.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 10. Schets van de werkwijze bij project 4
5. Herstraten van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm
De opgebroken bestrating werd op dezelfde dag herstraat.
Opbreken
De stenen in de bestaande bestrating zijn losgewrikt en daarna schoongemaakt met een vierzijdige schrapmachine.
De stenen in de bestaande bestrating zijn losgewrikt en daarna schoongemaakt met een vierzijdige schrapmachine.
Trottoirbanden
Enkele banden zijn opnieuw gesteld.
Enkele banden zijn opnieuw gesteld.
Zandbed
Het zandbed is losgewoeld en gemiddeld 30 mm opgehoogd. Er is niet verdicht.
Het zandbed is losgewoeld en gemiddeld 30 mm opgehoogd. Er is niet verdicht.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,9 m hart-op-hart geplaatst.
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,9 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen
Het ophoogzand is met de kruiwagen aangevoerd over een afstand van 40 tot 70 m. De schoongemaakte stenen zijn op de rand van het nieuwe werk gelegd.
Het ophoogzand is met de kruiwagen aangevoerd over een afstand van 40 tot 70 m. De schoongemaakte stenen zijn op de rand van het nieuwe werk gelegd.
Straten
De straatlaag is losgemaakt; daarna zijn de stenen en de bisschopsmutsen in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de staande werkhouding aangenomen.
De straatlaag is losgemaakt; daarna zijn de stenen en de bisschopsmutsen in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de staande werkhouding aangenomen.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 11. Schets van de werkwijze bij project 5
6. Handmatig hervlijen van betonstraatstenen 211 x 105 x 80 mm
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn handmatig weggehaald en daarna handmatig opnieuw gesteld.
De trottoirbanden zijn handmatig weggehaald en daarna handmatig opnieuw gesteld.
Zandbed
Het zandbed is 80 mm opgehoogd, verdicht, geharkt en afgerijd.
Het zandbed is 80 mm opgehoogd, verdicht, geharkt en afgerijd.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruin- en wangstenen zijn
1,40 m hart-op-hart geplaatst.
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruin- en wangstenen zijn
1,40 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen
Het met de vrachtwagen aangevoerde ophoogzand is met een laadschop gespreid. De stenen zijn schoongemaakt met een tweezijdige schrapmachine. Het opperen bestond voor de helft uit het aanvoeren van de stenen met de kruiwagen en voor de helft uit het gooien van de stenen op de rand van de nieuwe bestrating.
Het met de vrachtwagen aangevoerde ophoogzand is met een laadschop gespreid. De stenen zijn schoongemaakt met een tweezijdige schrapmachine. Het opperen bestond voor de helft uit het aanvoeren van de stenen met de kruiwagen en voor de helft uit het gooien van de stenen op de rand van de nieuwe bestrating.
Vlijen
De stenen zijn stuk voor stuk gevlijd, waarbij de staande werkhouding werd aangenomen. De passtenen bij de bisschopsmutsen zijn gestraat.
De stenen zijn stuk voor stuk gevlijd, waarbij de staande werkhouding werd aangenomen. De passtenen bij de bisschopsmutsen zijn gestraat.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 12. Schets van de werkwijze bij project 6
7. Straten van betonstraatstenen 211 x 69 x 80 mm
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
Zandbed
Het op hoogte liggende zandbed behoefde niet te worden gecorrigeerd en verdicht.
Het op hoogte liggende zandbed behoefde niet te worden gecorrigeerd en verdicht.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,6 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,6 m hart-op-hart geplaatst.
De stenen zijn direct van de vrachtwagen gelost in de bak van de laadschop en daarna met de laadschop gespreid over het zandbed.
Straten
De stenen en de bisschopsmutsen zijn in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de geknielde werkhouding aangenomen.
De stenen en de bisschopsmutsen zijn in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de geknielde werkhouding aangenomen.
Knippen
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 13. Schets van de werkwijze bij project 7
8. Straten van straatklinkers 211 x 69 x 95 mm
Trottoirbanden
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
De trottoirbanden zijn verdeeld met behulp van een laadschop en handmatig in een ondiepe sleuf gesteld.
Zandbed
Het op hoogte liggende zandbed is verdicht en daarna licht omgewoeld.
Het op hoogte liggende zandbed is verdicht en daarna licht omgewoeld.
Maatvoering
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,6 m hart-op-hart geplaatst.
De streklaag in de goot is langs de draad gestraat. De kruinstenen zijn 0,6 m hart-op-hart geplaatst.
Opperen
De stenen zijn aangevoerd in pakketten en geopperd met een kruiwagen.
De stenen zijn aangevoerd in pakketten en geopperd met een kruiwagen.
Straten
De stenen zijn in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de geknielde werkhouding aangenomen.
De stenen zijn in de straatlaag geslagen. Daarbij werd de geknielde werkhouding aangenomen.
Knippen
De stenen voor de twee zijden van de straat, die voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
De stenen voor de twee zijden van de straat, die voor de bochten en die rond de kolken en putten zijn geknipt en daarna gestraat.
Afwerken
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
De gereedgekomen bestrating is getrild en afgezand.
[ link ]
Figuur 14. Schets van de werkwijze bij project 8
Figuur 15. Overzicht van de acht werkmethoden
| M ethode | 1 | 2 | 3 | 4 | 5 | 6 | 7 | 8 | |
| A | Zandbed ophogen | ||||||||
| 1. Met kruiwagen | X | ||||||||
| 2. Met auto | X | ||||||||
| B | Baan maken | ||||||||
| 3. Zandbed trillen | X | X | X | X | X | ||||
| 4. Zandbed loswoelen voor straten | X | X | X | X | |||||
| 5. Straatzand egaliseren, harken, afrijen | X | X | X | ||||||
| 6. Brekerzand egaliseren en afrijen | X | ||||||||
| C | Stenen opperen | ||||||||
| 7. Met kruiwagen | X | ||||||||
| 8. Deels gooien en deels kruien | X | X | X | ||||||
| 9. Met laadschop | X | X | |||||||
| 10. Op rand straatwerk leggen | X | X | |||||||
| D | Betonstraatstenen/klinkers | ||||||||
| 11. Knielend straten/vlijen | X | X | |||||||
| 12. Staand straten/vlijen | X | X | X | X | X | X | |||
| 13. Hoogtestenen stellen | 1 | 3 | 3 | 3 | 1 | 3 | 1 | 1 | |
| 14. Streklaag straten | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | 2 | ||
| 15. Streklaag vlijen | 4 | ||||||||
| 16. Rollaag straten | |||||||||
| 17. Rollaag vlijen | 2 | ||||||||
| E | Betonstraatstenen | ||||||||
| 18. Bisschopsmutsen opperen en straten | 2 | 2 | 2 | ||||||
| 19. Bisschopsmutsen opperen en vlijen | 2 | 2 | 2 | 2 | |||||
| 20. Straten 211 x 105 x 80 | X | X | |||||||
| 21. Straten 211 x 69 x 80 | X | ||||||||
| 22. Handmatig vlijen | X | X | |||||||
| 23. Met vacuümsysteem vlijen | X | ||||||||
| 24. Met tweezijdige klemsysteem vlijen | X | ||||||||
| 25. Halve stenen in de bestrating | X | ||||||||
| F | Straatklinkers | ||||||||
| 26. Straten 211 x 69 x 95 | X | ||||||||
| G | Uitbreken en schoonmaken | ||||||||
| 27. Kort oprolwerk | X | ||||||||
| 28. Bestrating opbreken met stootijzer | X | ||||||||
| 29. Schrapmachine tweezijdig | X | ||||||||
| 30. Schrapmachine vierzijdig | X | ||||||||
| H | Trottoirbanden | ||||||||
| 31. Verdelen | X | X | X | X | X | X | |||
| 32. Plaatsen | X | X | X | X | X | X | |||
| 33. Opnieuw stellen | X | X | |||||||
| I | Diversen | ||||||||
| 34. Straten rond straatkolk | X | X | X | X | X | X | X | X | |
| 35. Straten rond controleput | X | X | X | X | X | X | |||
| 36. Ophogen controleput | X | X | |||||||
| J | Afwerken | ||||||||
| 37. Passteen langs bisschopsmuts | X | X | |||||||
| 38. Kniprand maken | X | X | |||||||
| 39. Trillen | X | X | X | X | X | X | X | X | |
| 40. Afzanden | X | X | X | X | X | X | X | X | |