Organisatie- en contractvormen
Bij het voorbereiden, het gunnen en het uitvoeren van een werk zijn diverse contractvormen mogelijk. De hoofdzaken van het organisatiemodel zijn meestal al in een eerder stadium van het ontwikkelingsproces vastgelegd. In verschillende fasen van het bouwproces kunnen vervolgens op basis van het organisatiemodel contracten worden af gesloten. De samenwerkingsvorm bepaalt de mate van verantwoordelijkheid van de opdrachtgever of de opdrachtnemer.
De concrete werkzaamheden zijn bij alle organisatievormen gelijk, alleen zijn de verantwoordelijkheden en risico's steeds over andere partijen verdeeld. Daarom moet de samenwerkingsvorm bekend zijn als het bestek wordt opgesteld. Hieronder worden de meest gangbare contractvormen toegelicht. Voor een uitvoerige beschrijving van de verschillende vormen van samenwerking wordt verwezen naar CROW-publicatie ‘UAV-GC 2005 Model Basisovereenkomst’.
De concrete werkzaamheden zijn bij alle organisatievormen gelijk, alleen zijn de verantwoordelijkheden en risico's steeds over andere partijen verdeeld. Daarom moet de samenwerkingsvorm bekend zijn als het bestek wordt opgesteld. Hieronder worden de meest gangbare contractvormen toegelicht. Voor een uitvoerige beschrijving van de verschillende vormen van samenwerking wordt verwezen naar CROW-publicatie ‘UAV-GC 2005 Model Basisovereenkomst’.
Traditioneel
In een traditioneel organisatiemodel is sprake van een contractverhouding waarin de verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de uitvoering is gescheiden. Het ontwerp wordt door de opdrachtgever of, in opdracht, door een ontwerpbureau uitgewerkt in een gedetailleerde omschrijving (het bestek) en wordt na een aanbesteding uitgevoerd door een andere partij. Als de opdrachtgever alle benodigde kennis, ervaring en routine voor het voorbereiden en realiseren van een project in huis heeft, is de traditionele manier de meest efficiënte methode. Voorbeelden hiervan zijn projecten op basis van regie en de UAV/RAW.
In een traditioneel organisatiemodel is sprake van een contractverhouding waarin de verantwoordelijkheid voor het ontwerp en de uitvoering is gescheiden. Het ontwerp wordt door de opdrachtgever of, in opdracht, door een ontwerpbureau uitgewerkt in een gedetailleerde omschrijving (het bestek) en wordt na een aanbesteding uitgevoerd door een andere partij. Als de opdrachtgever alle benodigde kennis, ervaring en routine voor het voorbereiden en realiseren van een project in huis heeft, is de traditionele manier de meest efficiënte methode. Voorbeelden hiervan zijn projecten op basis van regie en de UAV/RAW.
Bouwteam
Met het complexer worden van de (technische) wereld leidt traditionele uitbesteding niet altijd tot bevredigende oplossingen. Er is steeds meer specifieke kennis bij leveranciers, fabrikanten en aannemers aanwezig die ontbreekt bij de ‘traditionele partijen’: de ontwerpbureaus en de opdrachtgevers. Als vroegtijdige kennisinbreng van diverse partijen bijdraagt aan een voorspoedige realisatie van het project, de (tijd)planning van het technisch complexe project erg krap is en/of een substantiële technische inbreng van een leverancier en/of aannemer is gewenst (met het oog op kwaliteit), is een bouwteam een geschikt organisatiemodel.
Met het complexer worden van de (technische) wereld leidt traditionele uitbesteding niet altijd tot bevredigende oplossingen. Er is steeds meer specifieke kennis bij leveranciers, fabrikanten en aannemers aanwezig die ontbreekt bij de ‘traditionele partijen’: de ontwerpbureaus en de opdrachtgevers. Als vroegtijdige kennisinbreng van diverse partijen bijdraagt aan een voorspoedige realisatie van het project, de (tijd)planning van het technisch complexe project erg krap is en/of een substantiële technische inbreng van een leverancier en/of aannemer is gewenst (met het oog op kwaliteit), is een bouwteam een geschikt organisatiemodel.
Design & Construct
Hier zijn er een of meer contractpartijen ver antwoordelijk voor zowel het ontwerp als de uitvoering. De opdrachtgever maakt een Programma van Eisen (PvE), waarin in grote lijnen de vraagstelling is opgenomen en de administratieve voorwaarden zijn aangegeven. De opdrachtnemer maakt zelf het ontwerp en verzorgt de uitvoering. Deze vorm van aanbesteden is vooral geschikt bij complete standaardoplossingen.
De factor kwaliteit is redelijk geborgd. Er kan tijd (en dus geld) bespaard worden in de voorbereidingsfase. Die onderdelen zijn in deze contractvorm goed beheersbaar.
Hier zijn er een of meer contractpartijen ver antwoordelijk voor zowel het ontwerp als de uitvoering. De opdrachtgever maakt een Programma van Eisen (PvE), waarin in grote lijnen de vraagstelling is opgenomen en de administratieve voorwaarden zijn aangegeven. De opdrachtnemer maakt zelf het ontwerp en verzorgt de uitvoering. Deze vorm van aanbesteden is vooral geschikt bij complete standaardoplossingen.
De factor kwaliteit is redelijk geborgd. Er kan tijd (en dus geld) bespaard worden in de voorbereidingsfase. Die onderdelen zijn in deze contractvorm goed beheersbaar.
Bij Design & Construct moet een gedetailleerde prestatie-eis geformuleerd worden om de kwaliteit van het eindproduct goed bij de verwachtingen te laten aansluiten. Een dergelijke prestatie-eis zal in de praktijk minder vergaand zijn dan een uitgewerkt bestek met bijbehorende definitieve ontwerptekeningen en uitvoeringsdetails; daardoor zal het eindresultaat niet altijd helemaal gelijk zijn aan de eindverwachting. Daar staat tegenover dat bij D&C meer gebruik wordt gemaakt van de kennis en kunde van de aanbieder. Verwachtingen kunnen worden overtroffen door een bijzondere aanpak of een bijzonder ontwerp.
Turnkey
Bij turnkey-contracten is de opdrachtgever na het nemen van het initiatief (PvE) niet meer actief betrokken bij het ontwerp en de uitvoering. De opdrachtgever toetst op vastgestelde beslismomenten of er wordt voldaan aan het PvE. Turnkey-projecten zijn vaak heel specifieke technische projecten die eenmalig zijn voor de opdrachtgever. De benodigde kennis voor het realiseren van deze projecten is niet of beperkt aanwezig bij de opdrachtgever en het heeft geen zin deze kennis op te bouwen. Dit vraagt om een zeer zorgvuldig geformuleerd PvE.
Een bijzondere uitwerking van het turnkeycontract is het DBFM-contract (Design Build Finance Maintenance). Een dergelijk contract omvat de totale realisatie en gebruiksfase van een object, inclusief financiering, beheer en onderhoud.
Bij turnkey-contracten is de opdrachtgever na het nemen van het initiatief (PvE) niet meer actief betrokken bij het ontwerp en de uitvoering. De opdrachtgever toetst op vastgestelde beslismomenten of er wordt voldaan aan het PvE. Turnkey-projecten zijn vaak heel specifieke technische projecten die eenmalig zijn voor de opdrachtgever. De benodigde kennis voor het realiseren van deze projecten is niet of beperkt aanwezig bij de opdrachtgever en het heeft geen zin deze kennis op te bouwen. Dit vraagt om een zeer zorgvuldig geformuleerd PvE.
Een bijzondere uitwerking van het turnkeycontract is het DBFM-contract (Design Build Finance Maintenance). Een dergelijk contract omvat de totale realisatie en gebruiksfase van een object, inclusief financiering, beheer en onderhoud.
DBFM kan verder worden uitgebreid. Bij DBFMO wordt ‘Operate’ toegevoegd (dat wil zeggen: exploitatie door de aanbieder). Bij DBFMT (T= Transfer) wordt het turnkey gerealiseerde (initiatief)project na realisatie overgedragen aan de opdrachtgever.
Een volgens de BOT-contractvorm ontwikkelde parkeergarage wordt bijvoorbeeld na 30 jaar eigen exploitatie en beheer overgedragen aan de opdrachtgever.
Een volgens de BOT-contractvorm ontwikkelde parkeergarage wordt bijvoorbeeld na 30 jaar eigen exploitatie en beheer overgedragen aan de opdrachtgever.
Publiek Privaat Samenwerken
Bij deze samenwerkingsvorm (afgekort PPS) is er een publieke partij die private partijen vraagt waarde toe te voegen om een project haalbaar te maken. PPS gaat verder dan het investeringsbedrag alleen; er wordt ook gekeken naar de kosten die nodig zijn om een object tijdens zijn vastgestelde levensduur in stand te houden (exploitatielasten).
Bij deze samenwerkingsvorm (afgekort PPS) is er een publieke partij die private partijen vraagt waarde toe te voegen om een project haalbaar te maken. PPS gaat verder dan het investeringsbedrag alleen; er wordt ook gekeken naar de kosten die nodig zijn om een object tijdens zijn vastgestelde levensduur in stand te houden (exploitatielasten).
Concluderend
Is er voor de voorbereiding en realisatie voldoende kennis en expertise bij de opdrachtgever aanwezig, kies dan in eerste instantie voor traditioneel aanbesteden. De verantwoordelijkheid van de opdrachtgever neemt toe naarmate deze later in het bouwproces een contract afsluit; de verantwoordelijkheid van de opdrachtnemer neemt toen naarmate het contract eerder in het bouwproces wordt afgesloten.
Onderstaand schema helpt om te bepalen of er voordelen zijn te halen uit alternatieve aanbestedingsvormen.
Is er voor de voorbereiding en realisatie voldoende kennis en expertise bij de opdrachtgever aanwezig, kies dan in eerste instantie voor traditioneel aanbesteden. De verantwoordelijkheid van de opdrachtgever neemt toe naarmate deze later in het bouwproces een contract afsluit; de verantwoordelijkheid van de opdrachtnemer neemt toen naarmate het contract eerder in het bouwproces wordt afgesloten.
Onderstaand schema helpt om te bepalen of er voordelen zijn te halen uit alternatieve aanbestedingsvormen.
| Contractvorm | Goed beheersbaar | Moeilijker beheersbaar |
|---|---|---|
| Traditioneel | Geld en kwaliteit | Tijd |
| Bouwteam | Tijd en kwaliteit | Geld |
| Design & Construct | Tijd en geld | Kwaliteit |
| Turnkey DBFMO | Zie Design & Construct, vaak eenmalige projecten | |
| PPS | Complete samenwerking tot en met de sloopfase van het gerealiseerde object | |
De uitwerking naar een TO/bestek
Binnen de organisatievormen kan een DO op veel verschillende manieren worden uitgewerkt naar een TO/bestek. De inspanning en het financiële risico voor de opdrachtgever kunnen hierbij variëren van klein tot aanzienlijk. De gekozen organisatievorm bepaalt in hoge mate de gang van zaken rond de keuze van adviseurs.
Het is cruciaal om bij het keuzeproces rond de organisatievorm – en daarmee bij het keuze proces van adviseurs – steeds het doel voor ogen te houden. Dit doel is: het bereiken van de meest efficiënte manier voor de opdrachtgever om het TO/bestek te laten maken en het project te realiseren.
Binnen de organisatievormen kan een DO op veel verschillende manieren worden uitgewerkt naar een TO/bestek. De inspanning en het financiële risico voor de opdrachtgever kunnen hierbij variëren van klein tot aanzienlijk. De gekozen organisatievorm bepaalt in hoge mate de gang van zaken rond de keuze van adviseurs.
Het is cruciaal om bij het keuzeproces rond de organisatievorm – en daarmee bij het keuze proces van adviseurs – steeds het doel voor ogen te houden. Dit doel is: het bereiken van de meest efficiënte manier voor de opdrachtgever om het TO/bestek te laten maken en het project te realiseren.