Contextanalyse

De contextanalyse helpt om de projectscope concreter te maken en de stakeholders te herkennen in de relevante omgeving. Uit de probleemanalyse is herleid wat het probleem is en binnen welke systeemgrenzen de oplossing gezocht moet worden. De contextanalyse moet helpen om de grenzen van het project helder en concreet te bepalen. Hiermee wordt gelijk vastgelegd wat nog binnen de scope van het systeem zit en wat daarbuiten valt. Binnen de scope van het systeem leidt dat tot eisen en buiten de scope van het systeem tot (externe) raakvlakken. Tevens leidt dit tot inzicht in de ‘eigenaren’ van deze relevante omgeving, ofwel de externe stakeholders. Naast de probleemeigenaren wordt zodoende een compleet beeld gegeven van de stakeholders. Deze stakeholdersverzameling dient wel kritisch beoordeeld te worden op compleetheid. Er kunnen vanuit belangen die niet direct uit de probleem- en contextanalyse voortkomen nog stakeholders naar voren komen, bijvoorbeeld de leveranciers. Deze komen pas aan de orde als duidelijk is ‘wat’ geleverd dient te worden. De stakeholdersanalyse dient dus (net als andere analyses) gerepeteerd en bijgehouden te worden in het iteratieve specificatieproces.

De input voor de contextanalyse is het probleem, maar dan specifiek gemaakt in een te leveren functie of dienst. Hoe algemener de functie is bepaald, des te abstracter worden de grenzen van het systeem. Zo is het lastig om de systeemgrens voor de functie ‘automobiliteit bieden’ specifiek te maken. Voor de functie ‘bieden snelwegverbinding’ is de systeemgrens al veel specifieker. Nog duidelijker is het als bijvoorbeeld de locatie bekend is.

Voor de contextanalyse wordt het inhoudelijke interessegebied beschreven als een black box: het is een zwarte doos, die aan de omgeving de gewenste functie of dienst levert, waarmee het probleem opgelost wordt. Hoe deze functie of dienst geleverd wordt, staat nog open. Met behulp van de contextanalyse worden de grenzen van het systeem vastgelegd en de wijze waarop het systeem met de omgeving samenwerkt, in kaart gebracht. Dit gebeurt door de interactie met de omgeving voor ieder extern raakvlak vast te leggen in:

• wat heb ik van de omgeving nodig (input);
• wat lever ik aan de omgeving (output).

Vanuit al bekende stakeholders kan het overzicht van de externe raakvlakken gecontroleerd en aangevuld worden.

Voor de contextanalyse kan gebruik gemaakt worden van het contextdiagram (figuur 23). Dit is een schematische weergave van het systeem met de externe raakvlakken. Voor ieder raakvlak met een externe bron wordt vastgelegd:

• wat de externe bron aan het systeem levert;
• wat het systeem aan de externe bron levert.

De bedoeling van het contextdiagram is om in een overzicht alle externe bronnen te benoemen. Voor de meeste systemen kan dit alleen door generieke externe bronnen te nemen en de input en output algemeen te beschrijven, anders wordt het schema te groot en gaat het overzicht verloren. Het meest prktische is om het aantal externe bronnen te beperken tot maximaal zestien à twintig. Zijn het er meer, dan moeten deze op een logische wijze gebundeld worden.

Het vaststellen van het contextdiagram kan in een workshop met zowel inhoudelijk deskundigen als vertegenwoordiging (direct of indirect) van alle stakeholders. Vertegenwoordiging kan ook betekenen dat een deelnemer expliciet de rol van een bepaalde stakeholder toebedeeld krijgt. De deelnemers kunnen in algemene bewoordingen aangeven wat zij van het systeem nodig hebben en wat zij het systeem bieden. Door deze verschillende relaties met elkaar in verband te zien, kan ook gecontroleerd worden of hiermee het systeem in staat is (moet kunnen zijn) om de gevraagde output te leveren.

Indien de fysieke locatie van het project grofweg bekend is, is een kaart van het gebied een handig hulpmiddel om de nabije fysieke omgeving te ontdekken. Dit moet echter samengaan met een functionele benadering om de functionele context te bepalen die wellicht ver buiten de kaart valt, of onder de grond (kabels en leidingen) of hoog in de lucht (luchtvaart) te vinden is.

Na deze analyse wordt gezamenlijk het resultaat vastgesteld:

• Wat zijn de generieke externe bronnen (hoe heten ze en wat zit er in welke bron)?
• Wat zijn de relaties: input, output of beide?
• Wat zijn de generieke relaties?

In de schematische figuur 23 worden de bronnen alleen met naam en pijltjes ingetekend. In de toelichting moet voor ieder van de externe bronnen worden vastgelegd wat daar binnen valt. Bijvoorbeeld de externe bron ‘gemeente x’ omvat zowel de ‘welstandscommissie x’, ‘beheerder x’ als ‘afdeling x realisatie werken’. De bijbehorende in- en outputrelaties zullen dan ook in de toelichting uitgesplitst worden op de in- en outputrelaties voor die verschillende onderdelen. Belangrijk is dat alle externe bronnen en alle in- en outputrelaties in het contextdiagram schematisch zijn ondergebracht. Ze hoeven er niet expliciet in te staan, als maar duidelijk is en vastgelegd is in welke externe bron ze zitten.

Door regelmatig gedurende de ontwikkeling van het systeem deze beschrijvingen van de externe bronnen en hun relaties actueel te houden, kan van daaruit het overzicht behouden worden. Bij de verdere uitwerking en detaillering van het systeem zullen deze relaties steeds concreter worden en wordt de hoeveelheid gegevens die daar bij hoort, omvangrijker. Een goed gestructureerd overzicht is hiervoor essentieel.

Het contextdiagram levert een schematisch overzicht op van de externe bronnen en hun in- en outputrelaties met het systeem. Dit gaat dan om de fysieke bron en de broneigenaar, de stakeholder (input voor stakeholdersanalyse). In één overzicht is hiermee de interactie van het systeem met de omgeving te zien. Op basis van de algemene in- en outputrelaties zijn in aanvullende documenten deze relaties verder uitgesplitst, uitgewerkt en gedetailleerd. Hiermee wordt het overzicht behouden over alle relaties die het systeem met zijn omgeving onderhoudt.