Categorisering van wegen
Noodzaak actualisatie aanpak categorisering
Als basis voor het indelen en het opbouwen van het wegennet is halverwege de jaren negentig het begrip wegcategorisering geïntroduceerd. In 1997 heeft CROW publicatie 116 ‘Categorisering wegen op duurzaam veilige basis’ uitgebracht waarin een stappenplan is opgenomen om tot de categorisering van wegen te komen [2]. Ongeveer negentig procent van de wegbeheerders heeft sindsdien een categoriseringsplan opgesteld waarin elke weg, op basis van zijn functie binnen het wegennet, in een categorie is ingedeeld. De categorie-indeling is een belangrijke pijler voor een duurzaam veilig ingericht wegennet omdat een weginrichting die past bij de wegcategorieën leidt tot een grotere verkeersveiligheid.
In de praktijk geven de uitwerking en de implementatie van de gewenste vormgeving nog wel eens problemen. Naast verkeersveiligheid zijn er randvoorwaarden die de mogelijkheden voor een optimale inrichting beperken. Hierdoor hebben wegbeheerders wegen (her)ingericht waarbij achteraf bleek dat ze voor weggebruikers niet altijd even herkenbaar waren, omdat onduidelijk was op welke categorie weg men reed. Dergelijke wegen worden grijze wegen genoemd en ze hebben zowel een ontsluitingsfunctie als een erftoegangs- of uitwisselfunctie. Deze wegen moeten als faseringsoplossing worden beschouwd. Ze moeten verder worden aangepakt en minimaal worden ingericht conform de basiskenmerken wegontwerp (zie hoofdstuk 2). Evaluatie CROW-publicatie 116
Uit de evaluatie van het gebruik van CROW-publicatie 116 komen enkele punten naar voren:
Uit de evaluatie van het gebruik van CROW-publicatie 116 komen enkele punten naar voren:
- De indeling van wegen in stroomwegen, gebiedsontsluitingswegen en erftoegangswegen is niet meer weg te denken.
- Het stappenplan wordt slechts beperkt gebruikt omdat het niet voldoende praktisch toepasbaar blijkt en te beperkt is om bestaande knelpunten goed op te lossen. Het samenstellen en onderling afwegen van wensbeelden is niet eenvoudig. Wegbeheerders zien de wegcategorisering vooral als een leidraad voor de verkeersveiligheid en als hulpmiddel voor het realiseren van een betere bereikbaarheid en leefbaarheid van een gebied. De afweging tussen bereikbaarheid en leefbaarheid en verkeersveiligheid is niet altijd gelijk, waardoor onduidelijke keuzes worden gemaakt. Dit levert grijze wegen op: een tussencategorie met wisselende kenmerken. Voorbeelden zijn traversen door de bebouwde kom, een gebiedsontsluitingsweg met winkels of een school waarbij parkeer- en oversteekmanoeuvres zijn, of gebiedsontsluitingswegen buiten de kom zonder parallelvoorziening waarop zich landbouwvoertuigen kunnen bevinden.
- Nieuwe inrichtingsgedachten zoals Shared Space, LaRGaS en Natuurlijk Sturen, leiden tot een verdere differentiatie van de inrichting en soms tot een verder afwijken van de oorspronkelijke drie herkenbaar geachte wegcategorieën.
- De wegcategorisering wordt ingezet voor integraal verkeersbeleid, maar is ook sturend voor calamiteitenroutes, uitvoeringsprogramma’s wegonderhoud, wegverlichting, bewegwijzering en gladheidbestrijding.
Definitie van grijze wegen
Een grijze weg is een wegvak en/of kruis-punt die niet in een van de drie Duurzaam Veiligcategorieën kan worden geplaatst en/of die niet als zodanig kan worden ingericht. De functie van de weg is eenduidig zolang er sprake is van alleen stromen (stroomweg, SW) of alleenuitwisselen (erftoegangsweg, ETW). De belangrijkste knelpunten treden op wanneer zowel stromen als uitwisselen gelijktijdig optreden. Een grijze weg is een weg waar het voor de weggebruiker onduidelijk is welk gedrag van hem wordt verwacht en welk gedrag hij mag verwachten van andere weggebruikers.
Een grijze weg is een wegvak en/of kruis-punt die niet in een van de drie Duurzaam Veiligcategorieën kan worden geplaatst en/of die niet als zodanig kan worden ingericht. De functie van de weg is eenduidig zolang er sprake is van alleen stromen (stroomweg, SW) of alleenuitwisselen (erftoegangsweg, ETW). De belangrijkste knelpunten treden op wanneer zowel stromen als uitwisselen gelijktijdig optreden. Een grijze weg is een weg waar het voor de weggebruiker onduidelijk is welk gedrag van hem wordt verwacht en welk gedrag hij mag verwachten van andere weggebruikers.
Nieuwe inrichtingsconcepten
Shared Space is een concept voor de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte en bestaat uit drie aspecten: de verkeersruimte die nodig is voor het verkeer, de verblijfsruimte (de overblijvende ruimte) en het overgangsgebied daartussen. Shared Space is geen verkeersconcept of een verkeersveiligheids-concept, maar een omvattend concept voor de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte en de wijze waarop verkeer en verblijf elkaar daarin aanvullen. Mensen, hun wensen en hun gedrag staan daarin centraal. [9]
Shared Space is een concept voor de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte en bestaat uit drie aspecten: de verkeersruimte die nodig is voor het verkeer, de verblijfsruimte (de overblijvende ruimte) en het overgangsgebied daartussen. Shared Space is geen verkeersconcept of een verkeersveiligheids-concept, maar een omvattend concept voor de inrichting en het gebruik van de openbare ruimte en de wijze waarop verkeer en verblijf elkaar daarin aanvullen. Mensen, hun wensen en hun gedrag staan daarin centraal. [9]
Bij ‘Langzaam Rijden Gaat Sneller’ (LaRGaS) rijden automobilisten op smalle, gescheiden rijstroken waarop zij elkaar niet kunnen passeren. Zij rijden langzaam, maar met voorrang. Dit draagt bij aaneen betere doorstroming van het verkeer, minder verkeerslichten, meer verkeersveiligheid, minder verkeerslawaai en schonere lucht.
Verkeerstechnische maatregelen, zoals drempels en wegversmallingen, roepen steeds vaker frustraties en agressief weggedrag op. Vaak passen ze ook niet in de omgeving, vallen ze erg op en doen ze daarmee afbreuk aan de omgevingskwaliteiten. Bij ‘Natuurlijk sturen’ wordt met toepassing van gebiedseigen kenmerken (bossages, houtwal) getracht het gedrag positief te sturen. Een verkeerstechnisch ontwerp wordt mede ‘mooi en functioneel ingevuld’ vanuit landschap, stedenbouw, architectuur en cultuurhistorie en vanuit gedragsbeïnvloeding uit de gedragswetenschappelijke hoek.
Ruimere definitie wegcategorisering
Het opstellen van een categoriseringsplan voor wegen is een van de belangrijkste verkeersveiligheidsmaatregelen in het kader van Duurzaam Veilig. De beschrijving van wegcategorisering is verruimd waarbij verkeersveiligheid het vertrekpunt blijft. De verruiming zit vooral in de omgeving invloeden.
Het opstellen van een categoriseringsplan voor wegen is een van de belangrijkste verkeersveiligheidsmaatregelen in het kader van Duurzaam Veilig. De beschrijving van wegcategorisering is verruimd waarbij verkeersveiligheid het vertrekpunt blijft. De verruiming zit vooral in de omgeving invloeden.
Wegcategorisering is voor wegbeheerders een instrument waarmee in de verscheidenheid van verkeers- en omgevingsinvloeden een afgewogen keuze kan worden gemaakt voor de beste opbouw en inrichting van het wegennet, zodat dit voor weggebruikers herkenbaar is en veilig functioneert. De herkenbaarheid is geen doel op zich, maar moet zorgen voor gedrag dat vanuit de herkenning naar voren komt.
Definitie wegcategorisering
Wegcategorisering is het opstellen van een visie op een verkeersveilig wegennet met een voor de weggebruiker herkenbare inrichting – door onderlinge af stemming van de verkeers- en omgevingsinvloeden – waarover personen en goederen vlot, veilig en efficiënt verplaatst kunnen worden, rekening houdend met de leefbaarheid.
Wegcategorisering is het opstellen van een visie op een verkeersveilig wegennet met een voor de weggebruiker herkenbare inrichting – door onderlinge af stemming van de verkeers- en omgevingsinvloeden – waarover personen en goederen vlot, veilig en efficiënt verplaatst kunnen worden, rekening houdend met de leefbaarheid.
Gebruik geactualiseerde categoriseringsaanpak
De categoriseringsaanpak in publicatie 116 is geactualiseerd. Veel elementen zijn van toepassing gebleven, zoals de principes van Duurzaam Veilig Verkeer, de functies en wegcategorieën, de functionele eisen voor een duurzaam veilig wegennet en de operationele eisen en criteria. Het stappenplan om tot een wegcategorisering te komen is op basis van de praktijk aangepast.
Wegbeheerders kunnen het geactualiseerde categoriseringsplan gebruiken voor:
De categoriseringsaanpak leidt tot de voor veiligheid en herkenbaarheid belangrijkste inrichtingskenmerken per wegcategorie: de basiskenmerken van het wegontwerp. Een basiskenmerk wegontwerp is een ontwerpelement dat altijd of juist nooit in het wegontwerp aanwezig moet zijn voor de herkenbaarheid en het veilig functioneren van de weg. De basiskenmerken wegontwerp (BKW) zijn de verbindende schakel tussen de wegcategorisering (hoofdstuk 1 van het Handboek wegontwerp (HWO) en hoofdstukken 8 en 10 van de ASVV) en de vormgeving van de weg (hoofdstuk 3 en verder van het HWO en hoofdstuk 12 van de ASVV). In figuur 1 is dit visueel gemaakt. Hoofdstuk 2 gaat verder in op de basis voor het wegontwerp per wegcategorie. De detailinrichting in termen van bijvoorbeeld maatvoering en specifieke voorzieningen (zoals ov-haltes en bergingszones) zijn veelal situatieafhankelijk, waardoor maatwerk nodig is. Hierop wordt vanaf hoofdstuk 3 en verder van het HWO en hoofdstuk 12 van de ASVV ingegaan.- Het evalueren en/of actualiseren van (delen van) een bestaand categoriseringsplan. Een evaluatie en actualisatie van een bestaand categoriseringsplan is een goed moment om de nieuwe inzichten zoals het nauwer betrekken van de omgevingsinvloeden, het ontwerpen vanuit een veilige snelheidslimiet en het aanpakken van de problematiek van de ‘grijze wegen’ in het categoriseringsplan te verwerken. Dit kan uiteraard ook voor een of enkele specifieke wegen worden gedaan.
- Het opstellen van een geheel nieuw categoriseringsplan.
- Het aanpakken van wegen waar de wegcategorie en de weginrichting niet volledig op elkaar aansluiten (zoals bij grijze wegen) door de omgevingsinvloeden nauwer bij de categorisering te betrekken.
Categoriseren is een instrument om te zoeken naar de veiligste oplossing. In het werkproces van de geactualiseerde aanpak wordt telkens als eerste de vraag gesteld in hoeverre conflictsituaties kunnen worden voorkomen, als tweede vraag hoe deze zijn te beperken en als derde vraag hoe ze zijn te beheersen. De paragrafen 1.2.1 en 1.2.2 gaan hierop in.
Figuur 1. Samenhang categorisering en wegontwerp