Inleiding
Wat is verkeerskundig beheer
Onder verkeerskundig beheer van verkeerssystemen wordt verstaan de continue zorg voor de inzet en de werking van verkeerssystemen overeenkomstig de gestelde beleidsdoelen en gedurende de gehele levenscyclus van het systeem (van oplevering via mogelijke tussentijdse wijziging tot aan de vervanging).
Onder verkeerskundig beheer vallen de activiteiten die ervoor zorgen dat de gewenste verkeerskundige werking van verkeerssystemen voor langere tijd gewaarborgd blijft. Dit heeft tot gevolg dat de weggebruiker:
- geen onnodige tijd verliest;
- minder onveilig gedrag zal vertonen;
- geen behoefte voelt om klachten in te dienen bij de wegbeheerder.
In hoofdzaak zijn er twee soorten verkeerssystemen: regelsystemen en informatiesystemen. Regelsystemen hebben als primaire functie het reguleren van het verkeer in de tijd. Het bekendste voorbeeld is een verkeerslichtenregeling. Met regelsystemen worden beleidsdoelen nagestreefd op het gebied van doorstroming of van verkeersveiligheid. Daarnaast is er een verscheidenheid aan informatiesystemen. Deze systemen hebben als primaire functie het verkeer te informeren over bepaalde verkeerssituaties. Dit kan variëren van route-informatie (dynamische route-informatiesystemen) tot parkeerinformatie (parkeerverwijssystemen) of informatie over de aanwezigheid van langzaam rijdend of stilstaand verkeer (snelwegsignaleringssystemen).
Aan regelsystemen worden veelal hogere eisen gesteld ten aanzien van de te realiseren beleidsdoelen dan aan informatiesystemen. Dit komt doordat regelsystemen een directe en grote invloed hebben op de kwaliteit van de verkeersafwikkeling. Dit heeft tot gevolg dat voor een goed ontwerp van regelsystemen vaak een grotere inspanning nodig is dan voor het ontwerp van informatiesystemen. Hoewel de inspanning die nodig is voor het uitvoeren van een goed verkeerskundig beheer bij regelsystemen wellicht groter is, is dit voor beide systeemtypen van groot belang.
Verkeerskundig beheer richt zich op alle verkeerssystemen die in beheer zijn bij gemeentelijke en provinciale wegbeheerders en bij Rijkswaterstaat. Steeds meer gemeenten hebben een parkeerverwijssysteem of een route-informatiesysteem in eigen beheer. Ook provinciale wegbeheerders beheren steeds meer route-informatiesystemen. De rijksoverheid, als wegbeheerder van het autosnelwegennetwerk, beheert vooral systemen voor snelwegsignalering, route-informatiepanelen en toeritdoseerinstallaties. In regionale samenwerkingsverbanden worden ook decentrale wegbeheerders steeds vaker betrokken bij de functionele werking van dergelijke systemen (ketenbeheer).
Waarom verkeerskundig beheer structureel aanpakken?
Een toenemend aantal verkeerssystemen (regelsystemen en informatiesystemen) geeft sturing aan de verkeersafwikkeling op de Nederlandse wegen. Deze systemen informeren, reguleren en sturen het verkeer op een door de wegbeheerder gedefinieerde wijze. De keuzes ten aanzien van de werking van verkeerssystemen, en de argumenten die daaraan ten grondslag liggen, zijn gebaseerd op bepaalde beleidsuitgangspunten, bijvoorbeeld betreffende doorstroming, veiligheid en luchtkwaliteit of de bevordering van bepaalde doelgroepen als langzaam verkeer of openbaar vervoer.
Als een verkeerssysteem eenmaal is gerealiseerd, is het belangrijk dat dit door de jaren heen blijft functioneren zoals dat beleidsmatig is bepaald. In de loop der jaren kunnen beleidsdoelen echter veranderen. Daarnaast houden de kwaliteit en de omvang van de infrastructuur geen gelijke trend met de ontwikkeling van het verkeer. Ruimtelijke ontwikkelingen, wijzigingen in de wegenstructuur en dynamische verkeersprocessen liggen hieraan ten grondslag. Als er dan geen blijvende aandacht is voor de werking van verkeerssystemen, zullen deze geleidelijk steeds minder goed gaan functioneren. Een structurele verankering van verkeerskundig beheer in de planning, de begroting en de organisatie van wegbeheerders is dus van groot belang.
Daarnaast draagt structureel verkeerskundig beheer bij aan minder irritaties bij weggebruikers. Het helpt ongewenst gedrag van weggebruikers te verminderen en klachten te voorkomen. Een slecht afgesteld verkeerssysteem zorgt namelijk voor verwarring, irritaties, overtredingen en ongevallen. Een weggebruiker die bijvoorbeeld ‘onnodig’ lang voor een rood verkeerslicht staat te wachten, wordt verleid door rood te rijden en zo de verkeersregels te overtreden.
Verkeerskundig beheer vindt momenteel veelal op ad-hocbasis plaats. Vaak wordt naar aanleiding van een klacht of waarneming gecontroleerd of een systeem technisch en verkeerskundig goed functioneert. De ervaringen met het Groene Golf Team (GGT) wijzen echter op veel verborgen gebreken in het functioneren van een verkeerssysteem. Om deze te identificeren, is een gestructureerd verkeerskundig beheer volgens een cyclisch proces noodzakelijk. Daarmee draagt het verkeerssysteem tijdens zijn hele levensduur optimaal bij aan de gestelde doelen en wordt de investering maximaal benut.
Verkeerskundig beheer is dus vaak niet structureel verankerd. Verschillende oorzaken daarvoor zijn:
- Het verkeerskundig beheer aan verkeerssys temen is niet in een programmabegroting of meerjarenprogramma opgenomen.
- Het onderwerp blijkt te klein te zijn voor het bestuursniveau.
- Er zijn bewegingen gaande waarin exploitatiebudgetten aan het schuiven zijn.
- Er is geen koppeling aan beleidsdoelen.
- Op bestuursniveau is er geen besef dat slecht werkende verkeerssystemen geld kosten.
- Als er geld nodig is om iets aan de werking van verkeerssystemen te doen, moet dat via andere projecten worden geregeld.
- Binnen de organisatie is uitsluitend oog voor technisch beheer.
Het Groene Golf Team van Rijkswaterstaat
Eind 2006 startte het toenmalige ministerie van Verkeer en Waterstaat, als onderdeel van Fileproof, met het Groene Golf Team. Het GGT was een van de projecten om op korte termijn de verkeersdoorstroming te verbeteren. Het bestond uit een team van speciaal daarvoor verkeerskundig opgeleide hbo’ers en academici die verkeersregelinstallaties analyseerden en vervolgens adviseerden over de optimalisatiemogelijkheden ervan. Het ging hierbij vooral om verbeteringen aan de werking van de verkeersregelingen die op korte termijn en tegen geringe kosten door te voeren zouden zijn. Verkeerskundig beheer dus! Het primaire doel van het GGT was het verbeteren van de doorstroming op het doorgaande wegennet, maar ook beleidsdoelen zoals de verkeersveiligheid en de verbetering van de leefbaarheid werden niet vergeten. De projecten van het GGT over de periode 2007-2010 leverden Nederland € 75 miljoen aan maatschappelijke baten [12] op. Hiermee heeft het GGT duidelijk laten zien dat verkeerskundig beheer loont en tot substantiële resultaten leidt.
Wegens succes is de opdracht voor het GGT tot twee keer toe verlengd. Uiteindelijk tot en met 2014. In de laatste twee jaar lag de focus van het GGT niet meer op het uitvoeren van onderzoeken, maar op het beleidsmatig ondersteunen van wegbeheerders bij het verankeren van verkeerskundig beheer in hun organisatie.
Wegens succes is de opdracht voor het GGT tot twee keer toe verlengd. Uiteindelijk tot en met 2014. In de laatste twee jaar lag de focus van het GGT niet meer op het uitvoeren van onderzoeken, maar op het beleidsmatig ondersteunen van wegbeheerders bij het verankeren van verkeerskundig beheer in hun organisatie.
Drie fasen
Uit onderzoek is gebleken dat er drie fasen zijn in het proces van structurele verankering van verkeerskundig beheer in de organisatie van de wegbeheerder [4,17]:
- Bewustwording: op bestuurlijk niveau resulterend in een bestuurlijke opdracht.
- Organisatie: het inrichten van de organisatie waardoor het mogelijk wordt de taken die onder verkeerskundig beheer vallen, in te vullen.
- Uitvoering: het doorlopen van een cyclisch proces van toetsing en aanpassing van verkeerssystemen.
[ link ]
Figuur 1. Onderdelen van het verankeren van verkeerskundig beheer [4]
Bewustwording: verkrijgen bestuurlijke opdracht
Voor verankering van verkeerskundig beheer is het allereerst noodzakelijk een proces van bewustwording in gang te zetten binnen alle lagen van de organisatie van een wegbeheerder. Bewustwording is het besef binnen de organisatie dat verkeerskundig beheer noodzakelijk is om te zorgen voor een vlotte en veilige doorstroming met alle positieve gevolgen van dien. Alvorens een wegbeheerder aan de slag kan met het verbeteren van verkeerskundig beheer, is het van belang om te weten hoe het verkeerskundig beheer binnen de organisatie er op dit moment voor staat. Door inzichtelijk te maken wat er op dit moment wordt gedaan aan verkeerskundig beheer is het mogelijk om een visie te formuleren en verbeterslagen te identificeren. Hierbij moet ook gekeken worden naar de mogelijkheden om samen met andere wegbeheerders op te trekken. Dit levert schaalvoordeel op en zorgt voor een lagere drempel om met verkeerskundig beheer aan de slag te gaan: er is minder inspanning nodig om de gewenste stappen met verkeerskundig beheer te maken.
Voor verankering van verkeerskundig beheer is het allereerst noodzakelijk een proces van bewustwording in gang te zetten binnen alle lagen van de organisatie van een wegbeheerder. Bewustwording is het besef binnen de organisatie dat verkeerskundig beheer noodzakelijk is om te zorgen voor een vlotte en veilige doorstroming met alle positieve gevolgen van dien. Alvorens een wegbeheerder aan de slag kan met het verbeteren van verkeerskundig beheer, is het van belang om te weten hoe het verkeerskundig beheer binnen de organisatie er op dit moment voor staat. Door inzichtelijk te maken wat er op dit moment wordt gedaan aan verkeerskundig beheer is het mogelijk om een visie te formuleren en verbeterslagen te identificeren. Hierbij moet ook gekeken worden naar de mogelijkheden om samen met andere wegbeheerders op te trekken. Dit levert schaalvoordeel op en zorgt voor een lagere drempel om met verkeerskundig beheer aan de slag te gaan: er is minder inspanning nodig om de gewenste stappen met verkeerskundig beheer te maken.
Nadat dit is gebeurd, kan worden overgegaan tot verbetering en structurele verankering van het verkeerskundig beheer. Om verkeerskundig beheer structureel te kunnen uitvoeren, moet er een bestuurlijke opdracht liggen waarmee het management en de inhoudelijk specialisten aan de slag kunnen. Voor het verkrijgen van zo’n bestuurlijke opdracht zal de betrokken bestuurder de argumenten moeten kennen die pleiten voor structureel verkeerskundig beheer. Het is belangrijk dat de argumenten aansluiten bij de actualiteit op bestuurlijk niveau en bij de drijfveren van de bestuurder.
Organisatie: klaarmaken van de organisatie
Nadat de bestuurlijke opdracht is verkregen, moeten, zowel op directieniveau als op uitvoeringsniveau, de afspraken en de middelen die nodig zijn om de bestuurlijke opdracht in te vullen worden vastgelegd. Dit is cruciaal, want het vormt de verbinding tussen bestuurlijke bewustwording en de uitvoering van het verkeerskundig beheer in de dagelijkse praktijk. Het gaat daarbij om de beschikbaarheid van middelen zoals budget, gekwalificeerd personeel en geavanceerde beheersystemen. Maar ook kennis en ervaring is nodig om verkeerskundig beheer te kunnen uitvoeren.
Nadat de bestuurlijke opdracht is verkregen, moeten, zowel op directieniveau als op uitvoeringsniveau, de afspraken en de middelen die nodig zijn om de bestuurlijke opdracht in te vullen worden vastgelegd. Dit is cruciaal, want het vormt de verbinding tussen bestuurlijke bewustwording en de uitvoering van het verkeerskundig beheer in de dagelijkse praktijk. Het gaat daarbij om de beschikbaarheid van middelen zoals budget, gekwalificeerd personeel en geavanceerde beheersystemen. Maar ook kennis en ervaring is nodig om verkeerskundig beheer te kunnen uitvoeren.
Uitvoering: cyclisch proces van verkeerskundig beheer
Voor het uitvoeren van verkeerskundig beheer is het essentieel dat het technisch beheer goed is georganiseerd. Technische storingen hebben negatieve invloed op de verkeerskundige werking van een regeling. Pas wanneer dit goed is geregeld, kunnen stappen worden gezet met verkeerskundig beheer.
Voor het uitvoeren van verkeerskundig beheer is het essentieel dat het technisch beheer goed is georganiseerd. Technische storingen hebben negatieve invloed op de verkeerskundige werking van een regeling. Pas wanneer dit goed is geregeld, kunnen stappen worden gezet met verkeerskundig beheer.
Verkeerskundig beheer begint in de praktijk vaak op ad hoc basis: klachten en meldingen vormen aanleiding om objecten te optimaliseren.
In de optimale situatie vindt proactief beheer plaats in een cyclisch proces: vooruitlopend op klachten of meldingen is een verkeerskundige of verkeersregeltechnicus actief om een object optimaal te laten functioneren. Regelmatig buiten kijken, periodiek toetsen op het verkeerskundig functioneren aan de hand van een jaarplanning, of met behulp van een verkeerskundig beheersysteem opvallende zaken nader onderzoeken en verbeteren.
In de optimale situatie vindt proactief beheer plaats in een cyclisch proces: vooruitlopend op klachten of meldingen is een verkeerskundige of verkeersregeltechnicus actief om een object optimaal te laten functioneren. Regelmatig buiten kijken, periodiek toetsen op het verkeerskundig functioneren aan de hand van een jaarplanning, of met behulp van een verkeerskundig beheersysteem opvallende zaken nader onderzoeken en verbeteren.
Pas als op bestuurlijk en organisatorisch niveau de juiste randvoorwaarden zijn geschapen, kan de inhoudelijke invulling van verkeerskundig beheer structureel ter hand worden genomen.