IV. Achtergronden werken op of nabij overwegen

Voor werkzaamheden op of nabij overwegen zijn de richtlijnen en de voorschriften voor wegwerkzaamheden (CROW­richtlijnen voor Werk in Uitvoering 96b¹⁾Op nationale stroomwegen (autosnelwegen) komen geen gelijkvloerse spoorkruisingen voor. Om die reden is dit onderdeel alleen opgenomen in dit richtlijndeel 'Werken op niet-autosnelwegen' (96b).) en voor spoorwerkzaamheden ('Normenkader Veilig Werken' (NVW) [20] en 'Voorschrift Veilig Werken Trein' (VVW ­ Trein) [19]) van toepassing. In de praktijk kan dit leiden tot onduidelijkheden en/of tegenstrijdigheden over de toe te passen veiligheidsmaatregelen en verkeersmaatregelen bij werkzaamheden op of nabij overwegen. Onduidelijkheden en tegenstrijdigheden over de noodzakelijke maatregelen vergroten het risico van aanrijden van wegwerkers en baanwerkers door wegverkeer en treinverkeer.

De randvoorwaarden voor een veilige inrichting van de werkplek en een veilige en gezonde uitvoering van het werk zijn verankerd in wet­ en regelgeving. Dit geldt zowel voor de werkzaamheden op of aan het spoor als voor de werkzaamheden op of aan de weg.

In het richtlijndeel 'Beleid en proces' [3] wordt in hoofdstuk 5 (Wettelijk kader) ingegaan op de in dit verband relevante onderdelen van het Burgerlijk Wetboek, de Wegenverkeerswet 1994 [w6], de arbeidsomstandighedenwetgeving (arbowetgeving) [w3] en de Algemene Plaatselijke Verordening.

Voor werken op en aan het spoor is de onderstaande wet­ en regelgeving relevant:

• Spoorwegwet, 23 april 2003, Algemene regels over de aanleg, het beheer, de toegankelijkheid en het gebruik van spoorwegen alsmede over het verkeer over spoorwegen [w9].
  De Spoorwegwet gaat in op de algemene regels over de aanleg, het beheer, de toegankelijkheid en het gebruik van spoorwegen en de algemene regels over het verkeer over spoorwegen.
• Besluit hoofdspoorweginfrastructuur, 3 december 2004, Bepalingen met betrekking tot de spoorweginfrastructuur [w10] .
  Dit besluit gaat in op enkele specifieke bepalingen met betrekking tot de spoorweginfrastructuur, zoals de ontheffingen en begrenzing van de hoofdspoorweg en de daarnaast gelegen gronden die relevant zijn voor het werken op en nabij de hoofdspoorweg.
• Regeling omgevingsregime hoofdspoorwegen, 4 juli 2016, Vaststelling van de Regeling omgevingsregime hoofdspoorwegen [w7] .
  Deze regeling gaat in op de regels met betrekking tot het verrichten van werken, handelingen en activiteiten op en langs spoorweginfrastructuur.

Voor werkzaamheden op en nabij het spoor zijn de volgende richtlijnen en voorschriften van toepassing:

• Normenkader Veilig Werken (NVW) kaderstellend
• Voorschrift Veilig Werken (VVW) regelgevend
• Brancherichtlijnen hulpmiddelen
• Best practices werkmethoden

• werken binnen de geldende kaders en normen;
• werken binnen de beschikbare randvoorwaarden;
• werken volgens de huidige stand der techniek;
• aandacht voor de beschikbare competenties en operationele mogelijkheden.

Als de best practices worden gebruikt, dan wordt voldaan aan de eisen die aan een veilige werkplek worden gesteld. Afwijkende oplossingen zijn toegestaan, mits deze aantoonbaar voldoen aan de geldende kaders en normen en leiden tot een veilige werkplek. Best practices kunnen dus goed worden gebruikt bij een op te stellen V&G­plan uitvoeringsfase.

Voor weg­ of spoorwerkzaamheden op of nabij de overweg is het altijd noodzakelijk vooraf te bepalen of een vergunning of ontheffing nodig is van de wegbeheerder(s) en/of de spoorwegbeheerder voor het uitvoeren van de werkzaamheden en het nemen van verkeersmaatregelen.

Bij werkzaamheden op en nabij overwegen moet een vergunning of ontheffing worden aangevraagd bij de betreffende wegbeheerder (Rijkswaterstaat, provincie, waterschap of gemeente) als de werkzaamheden plaatsvinden:

• binnen de beheergrenzen van de betreffende wegbeheerder;
• binnen de invloedssfeer van de weg.

1. bij werkzaamheden óp de overweg;
2. bij werkzaamheden binnen een afstand van 11,00 meter uit het hart van het buitenste spoor (of 10,25 meter vanuit de buitenste spoorstaaf);
3. bij werkzaamheden binnen een afstand van 6,00 meter uit de insteek van het spoortalud bij spoor in ingraving;
4. bij werkzaamheden binnen een afstand van 6,00 meter uit de teen van het spoortalud bij spoor in ophoging;
5. bij werkzaamheden binnen een afstand van 30 meter bij een hoofdspoorweg in een tunnel, gemeten vanaf de buitenste wand van de tunnel;
6. bij werkzaamheden binnen een afstand van 30 meter bij een hoofdspoorweg op een brug of op een viaduct, gemeten vanaf de buitenste rand van de constructie.

Wanneer de feitelijke werkzaamheden (lees: werkruimte) buiten het beperkingengebied en/of zichtzone worden uitgevoerd, kan het toch noodzakelijk zijn om met de spoorwegbeheerder te overleggen of een vergunning of ontheffing noodzakelijk is en er aanvullende maatregelen moeten worden genomen om de afwikkeling en veiligheid van het verkeer, zowel op de weg als het spoor, en de veiligheid van de wegwerkers (en baanwerkers) te waarborgen. Dit geldt bijvoorbeeld voor situaties waarin de tijdelijke beperking van de verkeersruimte leidt tot een (grotere) kans op wachtrijvorming en/of stilstaande weggebruikers op de overweg. In paragraaf 11.8 wordt hier verder op ingegaan.

IV.5.1 Gevarenzone en nabijheidzones

Voor het aanrijdgevaar door treinen (of andere railgebonden voertuigen) worden drie zones gehanteerd. Zie figuur IV­4. In de gevarenzone (zone A) is sprake van direct aanrijdgevaar door de treinen, in de nabijheidzones (zone B en C) is sprakevan verhoogd risico door de nabijheid van passerende treinen (of andere railgebonden voertuigen). Voor de nabijheidzones zijn eisen gesteld om het gevaar op het betreden van de gevarenzone te voorkomen of te beheersen, waarbij voor zone B zwaardere eisen gelden dan voor zone C.

De afmeting van de gevarenzone wordt bepaald door het Profiel van Vrije Ruimte van de trein (PVR­NL), het Rode Meetgebied en de onderlinge spoorafstand en is afhankelijk van de snelheid van de treinen (baansnelheid). In tabel IV­1 zijn de afstanden weergegeven die gelden voor het Conventionele spoor (ProRail) en de Betuweroute (Keyrail). Bij de Hogesnelheidslijn Zuid (Infraspeed) wordt een vaste afstand t.o.v. dichtstbijzijnde spoorstaaf aangehouden van 2,25 meter in combinatie met een snelheidsbeperking tot 120 km/h.

Voor alle werkzaamheden en activiteiten die in de gevarenzone (zone A) en de nabijheidzones (zone B en C) worden uitgevoerd, moet in de RI&E worden bepaald hoe het risico wordt beheerst dat de nabijheid van de gevarenzone (zone A) oplevert. Dit geldt voor zowel handmatige als machinale activiteiten.

IV.5.2 Wijkplaats

Naast de gevarenzone en nabijheidzones wordt bij werkzaamheden op en nabij spoorlijnen een zogenaamde wijkplaats gehanteerd. Dit is een veilige zone waar de weg­ en baanwerkers zich veilig kunnen opstellen bij het passeren van de treinen. De wijkplaats ligt altijd buiten de gevarenzone (zone A) en moet goed te bereiken zijn, zonder in dienst zijnde sporen over te steken. Zie figuur IV­5.

IV.5.3 Oversteken van sporen en verplaatsen over schouwpad

In 'VVW ­ Trein' [19] zijn voorwaarden opgenomen voor het oversteken van in dienst zijnde sporen en het gebruik van het schouwpad. In het algemeen geldt dat het oversteken van in dienst zijnde sporen en het gebruik van het schouwpad langs de sporen niet is toegestaan.

In 'VVW ­ Trein' [19] zijn voorwaarden opgenomen voor het werken in de nabijheid van spanningvoerende delen, zoals bovenleidingen en treinbeveiligingsinstallatie. In het algemeen geldt dat het werken binnen de gevarenzone van spanningvoerende delen alleen is toegestaan als de installatie spanningsloos is. Voor het uitvoeren van activiteiten in de nabijheid van spanningvoerende installatieonderdelen (nabijheidzone) gelden stringente eisen aan de minimale afstand die moet worden aangehouden. Voor de grenzen van de gevarenzone en nabijheidzone voor spanningvoerende leidingen en de voorwaarden voor het werken binnen die zones wordt verwezen naar 'VVW ­ Trein' [19] en de onderliggende richtlijnen.

Voor alle activiteiten in de nabijheid van spanningvoerende leidingen moet in de RI&E worden bepaald in welke mate het risico optreedt en hoe het risico wordt beheerst. Dit geldt voor zowel handmatige als machinale activiteiten.

In de Regeling omgevingsregime hoofdspoorwegen [w7] zijn ook voorschriften opgenomen voor het plaatsen of in stand houden van objecten binnen de zichtzone bij een overweg, die het zicht voor de treinmachinisten kunnen hinderen (objecten hoger dan 1,00 meter). In figuur IV­6 is de zichtzone voor een actief beveiligde overweg aangegeven, 30 meter uit hart het buitenste spoor en 10 meter uit de as van de weg. Bij een niet actief beveiligde overweg wordt de zichtzone bepaald door 11 meter uit hart van het buitenste spoor en 500 meter uit de as van de weg.

In tabel IV­2 zijn de afmetingen van de zichtzones aangegeven voor actief en niet­actief beveiligde overwegen.

Zichtbelemmeringen kunnen ontstaan als de werkruimte, het werkvak, de afzetting en/of de inleidende bebording geheel of gedeeltelijk binnen de zichtzone van de overweg liggen. Naast de in het werkvak aanwezige werkvoertuigen en materiaalopslag, kunnen ook de nulpuntinrichting en de tijdelijke borden het zicht belemmeren.