Veiligheidsmanagement en veiligheidscultuur

Veiligheidsmanagement
Veiligheidsmanagement is een algemeen bekend begrip in de procesindustrie bij het trachten te beheersen van risico’s. Grote rampen in de olie/gasindustrie en de nucleaire industrie hebben er toe geleid dat bedrijven proactief risico’s zijn gaan analyseren, de nodige beheersmaatregelen hebben ontwikkeld en zijn gaan leren van fouten. Het systematisch en aantoonbaar beheersen van de veiligheidsrisico’s wordt veiligheidsmanagement genoemd.

Overheden hebben net als de industrie processen waarop zij zich richten. Bij wegbeheerders is dat bijvoorbeeld het beheren, het aanleggen en het onderhouden van wegen die beschikbaar worden gesteld voor openbaar gebruik. In tegenstelling tot de industrie is veiligheidsmanagement voor de meeste overheden nog geen vertrouwd begrip. Het is bij overheden niet verplicht, maar wordt wel vaak voorgeschreven aan bedrijven en in de luchtvaart. Rampen als de vuurwerkramp in Enschede (2000) en de cafébrand in Volendam (2001) hebben overheden echter wel aan het denken gezet. Een veiligheidsmanagementssysteem wordt gezien als een belangrijk instrument om ook als overheidsorganisatie ‘in control’ te zijn.

Veiligheidsmanagement heeft als doel het voorkomen van slachtoffers en van politieke/imagoschade. Het is gericht op de mensen en de middelen die worden ingezet voor veiligheid in de breedste zin van het woord in de organisatie, maar ook op de procedures en de aansturing van het totaal. Zonder veiligheidsmanagement heeft een organisatie veelal geen systematisch beeld van de risico’s, kan ze risico’s niet systematisch beheersen en kan ze niet systematisch ingrijpen bij calamiteiten, laat staan deze systematisch voorkomen. Daarnaast is een belangrijke doelstelling van veiligheidsmanagement de organisatie en de productie permanent te verbeteren. Een organisatie die leert van haar fouten en daarmee direct of indirect haar primaire processen verbetert zal op termijn beter functioneren, minder schades hebben en gewaardeerd worden als goede en aantrekkelijke werkgever die investeert in het welzijn van zijn personeel.

Een veiligheidsmanagementssyteem (VMS) omvat de volgende onderdelen:

• een risico-inventarisatie;
• een systeem voor het (veilig) melden van incidenten;
• een incidentenanalyse; bijvoorbeeld met PRISMA, SIRE, TRIPOD;
• een systeem om verbetermaatregelen en de aanbevelingen uit incidentenonderzoeken en audits te managen.

In hoofdstuk 1 is uitvoerig ingegaan op (onderzoek naar) de oorzaken van ongevallen en de processen die aan een ongeval voorafgaan. Niet bij alle risico’s is de kans op een ongeval en/of de ernst van de gevolgen van het ongeval even groot. Het is dus van belang een prioritering aan te brengen. Het opstellen van een zogenaamde ‘risicomatrix’ maakt een objectieve afweging voor de prioritering mogelijk. Per organisatie en afhankelijk van de organisatiedoelen kunnen daarbij de criteria verschillen. Een wegbeheerder die vooral streeft naar het permanent laten doorstromen van het verkeer zal niet alleen het voorkomen van ernstige ongevallen hoge prioriteit geven maar vooral ook ongevallen die het verkeer langdurig stremmen, zoals ongevallen met gekantelde vrachtwagens.
Van bijna-ongevallen en incidenten kan veel worden geleerd. De registratie van ernstige ongevallen geeft slechts een beperkt beeld van de werkelijk omvang van onveiligheid en is dus slechts het topje van de ijsberg. Daarom is van het groot belang dat alle medewerkers ook de kleinste incidenten melden. Een systeem van veilig melden van incidenten is daarvoor een voorwaarde.

Veiligheidscultuur
Een belangrijke voorwaarde voor het welslagen van een veiligheidsmanagementssysteem is een goede veiligheidscultuur. Een veiligheidsmanagementssysteem komt niet van de grond in een organisatie die het belang van veiligheid niet wezenlijk onderschrijft, waar de wens om te leren gering is en waar men elkaar niet aanspreekt op verantwoordelijkheden.

Volgens Reason [3.9] kenmerkt een veiligheidscultuur zich door een aantal aspecten:

Hudson [3.10] heeft hier nog een zesde aspect aan toegevoegd:

In figuur 3.5 staan de verschillende veiligheidsculturen die Shell hanteert.