Planologisch toepassingsgebied

Het toepassingsgebied van Langzaam-sneller gaat veel verder dan de oude stadsassen die zijn ‘vervuild’ met verkeerslichten of de overgedimensioneerde gebiedsontsluitingswegen die in de jaren zeventig aangelegd werden. Ook tangenten van middelgrote steden en traversen van kleine kernen kunnen worden aangepakt. Volgens de filosofie van Langzaam-sneller worden deze wegen uitgevoerd met voorrangskruispunten. Ook het omliggende gebied zal meegenomen moeten worden in het concept. Er kunnen namelijk verschuivingen optreden in de verkeersstromen. Meestal zal een heringerichte verkeersas aanzuigend werken (vanwege het vervallen van verkeerslichten), maar het kan ook andersom uitpakken. Voorkomen moet worden dat auto’s de parallel gelegen woonstraten gaan opzoeken omdat zij daar ongehinderd 50 km/h of harder kunnen blijven rijden.

Met de beperktere claim op de ruimte voor rijdend verkeer, is ook een herstructurering van de omgeving wellicht kansrijker geworden.

Door het concept in een breder kader te stellen, wordt duidelijk dat Langzaam-sneller ook een belangrijke bijdrage kan leveren aan de beleving en het gebruik van de ruimte aan weerszijden van de weg. Daarom is het belangrijk om ook stedenbouwkundige en architectonische disciplines te betrekken bij het nadenken over een herinrichting van de weg. Een doelgerichte interdisciplinaire inzet in plaats van een sectorale resulteert in nieuwe, onverwachte kansen voor de stad en niet alleen voor de weg.

De gebouwde omgeving is altijd een resultante van de inzet van diverse ruimtelijke disciplines. In het geval van de inzet van stedenbouwkundige en architectonische disciplines bij Langzaam-sneller kan dit in twee richtingen werken. Enerzijds leidt deze inzet tot een verhoging van de ruimtelijke kwaliteit van de leefomgeving bij een gegeven technisch ontwerp; juist door de toepassing van ‘Langzaam-sneller’ worden zones interessanter voor woningbouw, kantoren, winkels of voor groene functies. Aan de andere kant kunnen nieuwe stedenbouwkundige visies worden versterkt, door de vrijheid om te kunnen spelen met het langs- en dwarsprofiel van de weg. Een voorbeeld hiervan is om ruimtelijk bepalende plekken langs een route ook verkeerstechnisch beter te definiëren en te benadrukken door op die plek de weg uit te buigen of daar een oversteekvoorziening te maken die op een fraaie wijze ‘aangekleed’ wordt met bijzondere materialen en verlichting. Een integrale benadering van Langzaam-sneller zal leiden tot een resultaat dat gewaardeerd wordt door de omgeving. Niet alleen omdat de weg ‘rust’ uitstraalt, maar ook omdat de weg esthetisch gezien een gewaardeerd onderdeel wordt van de wijken aan weerszijden van de weg.

Hieronder worden vier aandachtsvelden genoemd waarin kansen schuilen voor een integrale aanpak van Langzaam-sneller.

1 Ruimtelijke continuïteit
Brede verkeersassen vormen van oudsher niet alleen een oversteekbarrière maar ook een ruimtelijke begrenzing van gebieden rondom de assen. Door toepassing van Langzaam-sneller wordt de verkeersruimte versmald, waardoor de begrenzende werking van de as afneemt. Er ontstaat letterlijk ruimte voor een versterking van de stedelijke en architectonische continuïteit. Een voorbeeld hiervan is het bevorderen van functionele en/of programmatische continuïteit of door een continuïteit in bebouwing.

2 Nieuwe ruimte voor functies
De introductie van twee smallere rijstroken in plaats van een veel groter beslag van de verkeersruimte maakt veel ruimte vrij voor nieuw gebruik. Deze nieuwe zones kunnen worden benut door vergroening van de directe wegomgeving, maar er zijn meer mogelijkheden. Een verruimde middenberm kan worden benut voor inpassing van functies die minder geschikt zijn in het omliggende stedelijke weefsel, zoals een fietsenstalling, een benzinestation, een entree van een ondergrondse parkeergarage of zelfs bescheiden sportfaciliteiten. Vanwege de specifieke ontwerpeisen zoals dimensionering en veiligheid is een nauwkeurig ontwerp met draagvlak vanuit verschillende disciplines belangrijk. Voor een gebiedsontsluitingsweg blijft gelden dat de verkeersfunctie voorop staat en dat iedere verkeersdeelnemer (dus ook de ‘gebruiker’ van de middenberm) zich heel goed bewust is van de twee zware verkeersstromen aan weerszijden van de berm. Een onzorgvuldige vormgeving kan leiden tot gevaarlijke situaties.

3 Ontwerpen in afwijkende patronen
Bij een ruime dimensionering in het dwarsprofiel hoeven de Langzaam-sneller-rijstroken niet altijd precies het oude profiel te volgen (symmetrisch gepositioneerd in relatie tot de bebouwingscontouren). Het is dan mogelijk om afwijkende patronen te ontwerpen die optimaal aansluiten op de karakteristieken van de ruimtelijke en stedenbouwkundige structuur van de omgeving. Bij ruimtelijk kwetsbare gedeelten, zoals historische gebouwen, is bijvoorbeeld soms een soort voorplein wenselijk. Op deze plekken kunnen de rijbanen dichter bij elkaar worden gebracht om ruimte te scheppen in de zijberm. Op deze wijze wordt het Langzaam-sneller-ontwerp niet alleen gebaseerd op verkeerskundige wensen, maar ook op versterking van de kwaliteit van de bebouwde omgeving.

4 Ruimtelijke signalering
Een belangrijke versterking van een Langzaam-sneller-ontwerp wordt gevormd door de mogelijkheden van ‘ruimtelijke signalering’. Het Langzaam-sneller-systeem is door haar verkeerstechnisch ontwerp al een weg waarbij automobilisten aanvoelen dat daar een aangepaste snelheid gewenst is. Door een strategische situering van ruimtelijke elementen en functies wordt de vanzelfsprekendheid van dit gedrag versterkt. Maar tegelijkertijd wordt de beleving van de stedelijke ruimte versterkt. Een verdichting van het ruimtelijk programma op een plek geeft informatie over het belang van een locatie. Hierbij kan het gaan om attentiepunten voor weggebruikers, informatie over de ligging van parkeervoorzieningen en de meest handige routering. Ook bij technische ingrepen zoals een doorgetrokken middenberm bij zijwegen, is het belangrijk om te beseffen dat dit niet alleen een ingreep is met consequenties voor routekeuze en verkeersbelastingen, maar ook voor de ruimtelijke perceptie van de stad doordat automobilisten de ruimte via een alternatieve route benaderen. Als het gaat om ruimtelijke signalering is het essentieel dat het verkeerstechnisch en het ruimtelijk ontwerp hetzelfde verhaal vertellen.
Resumerend: naast de verkeerskundige kenmerken van Langzaam-sneller zijn er dus duidelijk ook ruimtelijke aspecten die veel aandacht verdienen op verschillende schaalniveaus:

• Macroniveau: de invloed van Langzaam-sneller-ontwerpen op de gehele stedelijke structuur. De positionering van een Langzaam-sneller-as in relatie tot de bestaande stedelijke attractiepunten zoals winkelcentra, historische omgevingen en belangrijke publieke gebouwen.
• Mesoniveau: het belang van aansluiten op de ruimtelijke kwaliteit en het gebruik daarvan door bewoners en bezoekers, morfologische kenmerken zoals compositie van gebouwen, enzovoort.
• Microniveau: de kenmerken van de weg zelf als ruimtelijke element: de ruimtelijk-fysieke mogelijkheden van de corridor, de aanwezigheid van bijzondere elementen of beperkingen, enzovoort.

Opnamecapaciteit van (binnen)steden
Een succesvolle toepassing van Langzaam-sneller kan ook een keerzijde hebben. De opnamecapaciteit van de steden is beperkt, en verkeer dat voorheen werd gebufferd bij verkeerslichten, rijdt dankzij Langzaam-sneller gestaag door. Met als mogelijk gevolg dat auto’s nu niet voor de verkeerslichten staan te wachten, maar wel langer staan te wachten voor de ingang van een parkeergarage. De opnamecapaciteit van de parkeervoorzieningen moet dan ook in verhouding staan tot de opnamecapaciteit van de toevoerroutes. Bijvoorbeeld in de vorm van een parkeergarage die vanaf de middenberm van een radiaal bereikbaar is (figuur 17).