10 Opbouw en draagkracht van de berm

Schouders van de weg
De berm maakt deel uit van de weg en draagt bij aan een goede constructie. Daarom worden bermen ook wel ‘de schouders van de weg’ genoemd.

Afhankelijk van het gebied waar de weg is aangelegd, vindt de constructie plaats ‘in ophoging’, ‘in ingraving’, of ‘op maaiveld’. Op de natuurlijke ondergrond wordt een funderingslaag gelegd, waarop vervolgens de rijstroken worden aangebracht. De berm van de weg wordt vaak aangevuld met (ophoog)zand en afgedekt met een grondlaag waarop gras of heesters groeien.

Draagkracht van de berm
De draagkracht van de berm wordt in belangrijke mate bepaald door de ondergrond. Veen is een zwakke ondergrond, zand is een sterke. Klei bevindt zich wat betreft draagkracht tussen veen en zand in. Ook de waterhuishouding is van invloed. Een natte berm heeft weinig draagvlak. Goede waterafvoer is daarom belangrijk (zie factsheet Waterafvoer en waterberging).

De benodigde draagkracht van de berm is gekoppeld aan de functies die deze berm heeft. Staat er alleen groen in of wordt er ook geparkeerd? Moeten er zware onderhoudsmachines in de berm kunnen werken of wordt het onderhoudswerk vanaf de rijbaan uitgevoerd? Het deel van de berm dat dient als vlucht- en bergingszone dient altijd voldoende draagkracht te hebben.

Als de draagkracht van de berm te gering is, kan dit leiden tot bermschade (insporing) en tot onveiligheid voor de weggebruikers. Het is voor hen dan lastiger om het voertuig veilig terug te sturen naar de weg of tot stilstand te brengen. De draagkracht van de berm kan onder andere verbeterd worden door:

• toepassing van halfverharding (zie factsheet Halfverharde bermen)
• maatregelen om de waterafvoer te verbeteren (zie factsheet Waterafvoer en waterberging)

Randschade
Randschade aan de weg ontstaat door het inzuigen van de onderbaan wanneer deze langdurig of vaak nat/vochtig is. De wegverharding wordt dan week, brokkelt langs de randen af en begint te scheuren. Een slechte afwatering, in de hand gewerkt door een te gering hoogteverschil tussen wegverharding en berm of een te hoge grondwaterspiegel, werkt dit proces in de hand. Tegelijkertijd dient dit hoogteverschil, met het oog op de veiligheid van de weggebruiker, niet groter te zijn dan 2 centimeter.

Zeker bij erftoegangswegen (ETW) die worden gebruikt door zware landbouwvoertuigen is de kans op randschade groot. Dit komt onder andere doordat de funderingslaag van een ETW regelmatig smaller is dan het wegdek dat erop ligt. Het wegdek is met de tijd verbreed, zonder dat de onderliggende fundering is aangepast. Daardoor is de rand extra kwetsbaar als er zware voertuigen overheen rijden.

Bermschade
Bij smalle enkelbaans wegen is er, met name in de binnenboog, kans op bermschade. Deze kan bestaan uit oneffenheden in de berm, rijsporen, verweking van de grond en schade aan de begroeiing. De schade wordt groter naarmate meer weggebruikers door de berm rijden. Ook onderhoudsvoertuigen kunnen bermschade veroorzaken. Bermschade kan de draagkracht van de berm aantasten en leiden tot verkeersonveilige situaties.

Manieren om bermschade (en randschade) te voorkomen zijn:

• bermen verstevigen, eventueel met halfverharding (zie factsheet Halfverharde bermen)
• passeerhavens aanleggen
• verbreden van de weg

• Beheer en onderhoud
  Een goed beheer en onderhoud van de berm is essentieel en kan berm- en randschade voorkomen. Aandachtspunten daarbij zijn onder andere het hoogteverschil met de wegrand, de waterhuishouding, de vlakheid van de berm en de draagkracht.
  
  
• Bermvegetatie
  Een gezonde vegetatie vergroot het waterbergend vermogen van de berm. Ook kan begroeiing met goede wortelopbouw bijdragen aan de draagkracht van de berm (zie factsheet Ecologische bermen).

• Ophogen en bomen
  Bij het ophogen van een berm van veen is het belangrijk aandacht te besteden aan eventueel aanwezige bomen. Ophoging kan voor de bomen schadelijke gevolgen hebben. Zeker bij veen, dat de eigenschap heeft in te klinken, is dit een aandachtspunt.
  
  
• Gebiedseigen grond
  Bij ophoging van de berm heeft het de voorkeur zo veel mogelijk te werken met gebiedseigen grond. Op deze manier wordt de ecologie zo weinig mogelijk verstoord en kan de begroeiing die past in het landschap zich beter ontwikkelen.
  
  
• Lichte ophoogmaterialen
  In plaats van (ophoog)zand worden zogenaamde ‘lichte ophoogmaterialen’ (granulaire materialen, schuimbeton of EPS) toegepast in zettingsgevoelige gebieden. Dit zijn gebieden met veen of, in mindere mate, klei. Als een weg ‘in ophoging’ ligt, dient in de bermen hetzelfde lichte ophoogmateriaal te worden gebruikt. Anders vinden daar juist zettingen plaats. Het is belangrijk de gebruikte materialen goed in te pakken om zijwaarts wegdrukken te voorkomen, waardoor er alsnog zetting ontstaat. De berm moet worden afgewerkt met grond.

Bermschade

Berm- en randschade
(Foto: Olga van de Veer, provincie Gelderland)

Werkzaamheden kunnen leiden tot extra bermschade, het is belangrijk dat deze na afloop wordt hersteld.

Bermschade kan leiden tot verkeersonveilige situaties.

Voor meer informatie zie de Literatuurlijst.
Heeft u extra informatie over of voorbeelden bij dit onderwerp?
Laat het ons weten via de reageerbutton rechtsboven in de factsheets.