17 Openbare verlichting en verkeersregelinstallaties

Installaties in de berm
In de berm staan diverse installaties die de weggebruiker informeren, ondersteunen en geleiden. Het gaat daarbij met name om:

• openbare verlichting (OVL): geplaatst met het oog op verkeersveiligheid, sociale veiligheid en leefbaarheid
• verkeersregelinstallaties (VRI’s): regelen het verkeer op plaatsen waar verkeersstromen elkaar kruisen en waar zonder VRI het kruisen tot congestie of verkeersonveiligheid kan leiden

Behalve OVL en VRI’s kunnen er andere installaties in de berm staan die stroom gebruiken, bijvoorbeeld verlichte wegwijzers, flitspalen, signaleringssystemen en Dynamische Reizigers Informatie Systemen (DRIS).

Integraal ontwerp
Het plaatsen van installaties in de berm raakt aan veel aspecten. Het gaat daarbij onder andere om:

• veiligheid
• bekabeling
• energie en duurzaamheid
• beheer en onderhoud
• beeldkwaliteit en landschappelijke kwaliteit
• bomen en boomwortels

Het is daarom van belang om integraal te werken vanaf het eerste begin. Dat maakt het mogelijk te zoeken naar een optimale inpassing. Als het gaat om OVL, dient afgewogen te worden of verlichting echt noodzakelijk is en of er eventueel alternatieven zijn.

Plaatsing van installaties
Aandachtspunten bij plaatsing zijn:

• bij graafwerkzaamheden dient rekening gehouden te worden met kabels en boomwortels
• het mastluikje en/of de regelkast dienen op een veilige manier bereikbaar te zijn voor het onderhoudspersoneel
• bij masten in een talud dient een voorziening getroffen te worden (bijvoorbeeld een verlengd grondstuk) om scheefstand van de masten te voorkomen
• de mast vullen tot maaiveldhoogte, niet hoger want dan is de mast bij aanrijding een extra zwaar en dus gevaarlijk obstakel
• schade aan de berm (inclusief flora en fauna) dient zo veel mogelijk beperkt te worden
• eventueel aangebrachte schade dient zo veel mogelijk hersteld te worden

Plaatsing lichtmasten
Bij het plaatsen van OVL zijn er meerdere keuzes. Over het algemeen heeft één rij lichtmasten zonder bomen ertussen de voorkeur. Afhankelijk van de situatie kan worden gekozen voor de middenberm, tussenberm of buitenberm. Voordelen van plaatsing in één rij zijn:

• er hoeft maar één strook kabels en leidingen te worden aangelegd in de berm
• beheer en onderhoud van mast, verlichting en berm zijn eenvoudiger
• door bovenstaande punten is het goedkoper
• één rij verlichting geeft een duidelijke (lijn)oriëntatie voor de weggebruiker
• de bomen en de lichtmasten zitten elkaar niet in de weg (ondergronds en bovengronds)

Installaties en groen
Installaties en bomen gaan lang niet altijd goed samen (zie factsheet Kabels en leidingen en factsheet Bomen en bermen integraal bezien). Onder de grond; doordat bij het aanleggen van kabels en leidingen boomwortels worden beschadigd. Boven de grond; doordat de lamp of de verkeersregelinstallatie soms verdwijnt tussen de bladeren en daardoor minder zichtbaar is. Vuistregel hierbij is, wat OVL betreft, dat de lamp buiten de kroonprojectie van de boom (in volwassen toestand) blijft.

Ook bij beheer en onderhoud zitten groen en installaties elkaar soms in de weg. Bij het maaien van de berm kunnen de masten obstakels vormen. Maaibeschermers kunnen helpen om de masten te beschermen tegen beschadiging. Ook het geven van duidelijke instructies en het houden van toezicht op de uitvoerder van de maaiwerkzaamheden is van belang.

In alle gevallen, zowel bij ontwerp en aanleg als bij beheer en onderhoud, kan afstemming tussen de verantwoordelijke werkvelden veel problemen voorkomen.

• Combineren met andere wegelementen
  Vaak is het mogelijk OVL en VRI’s te combineren met andere wegelementen zoals verkeersborden en bewegwijzering. Dit geeft een overzichtelijker en rustiger wegbeeld, zorgt voor minder obstakels in de berm en is gemakkelijker bij het beheer. Aandachtspunt hierbij is dat de weggebruiker niet te veel informatie in een keer krijgt (zie factsheet Visuele vervuiling).
  
  
• Botsvriendelijke masten
  Om de kans op ernstige ongelukken te verkleinen, moet voor de obstakelvrije zone voor botsvriendelijke masten worden gekozen (zie factsheet Obstakelvrije zone en factsheet Botsvriendelijke masten).

• Bewust verlichten
  OVL heeft naast positieve ook negatieve effecten. Het kost energie, het kan een verstorende werking hebben op flora en fauna en het kan leiden tot lichtvervuiling. Bewust verlichten is daarom belangrijk: alleen OVL als het echt nodig is, waar mogelijk alternatieven gebruiken (zoals markering), kiezen voor energiezuinige OVL en het licht uitschakelen/dimmen als dat mogelijk is.
  
  
• Kwaliteitscentrale VRI
  Het werken vanuit een zogenaamde Kwaliteitscentrale (een computerprogramma voor verkeersregelingen) maakt het uitlezen en analyseren van een regeling op afstand van de VRI mogelijk. Acties kunnen op afstand met beheerprogramma’s worden uitgevoerd. Regeltechnici hoeven niet fysiek ‘aan de kast’ in de wegberm te werken, waardoor de berm minder wordt gebruikt/belast.
  
  
• Verlichting en dieren
  Dieren kunnen worden aangetrokken door kunstlicht in de berm of er juist door worden verjaagd. Ook op andere manieren kan het licht verstorend werken. Om hier meer kennis over te krijgen, wordt er uitgebreid meerjarig onderzoek gedaan naar de effecten van licht op diverse diersoorten. Dit onderzoek heet Licht op Natuur.

Lichtmasten en verkeersborden – niet gecombineerd.

Soms zijn enkele lichtmasten nodig op een plek waar geen kabels liggen. Dit nodigt de wegbeheerder uit om te kijken naar alternatieven, bijvoorbeeld OVL die werkt op zonne- en/of windenergie.

Boom en lichtmast in nieuwbouwwijk dicht bij elkaar geplaatst.

Regelkast VRI in de berm.
(Foto: Olga van de Veer, provincie Gelderland)

VRI in de berm

Voor meer informatie zie de Literatuurlijst.
Heeft u extra informatie over of voorbeelden bij dit onderwerp?
Laat het ons weten via de reageerbutton rechtsboven in de factsheets.