31 Ecologische bermen

De berm als natuur
Bij ecologisch bermbeheer wordt rekening gehouden met de natuurwaarden, de ecologische functies van de berm (bijvoorbeeld als ecologische verbindingszone) en de mogelijkheden om deze verder te ontwikkelen. Twee belangrijke aspecten bij deze vorm van beheer zijn:

• verschraling van de bodem door het afvoeren van het maaisel
• planten de kans geven zich te ontwikkelen door slechts één of twee keer per jaar te maaien

Ecologisch bermbeheer leidt niet alleen tot vergroting van de natuurwaarden, maar ook tot:

• hogere belevingswaarde/aantrekkelijkheid van bermen
• stabielere bermen en taluds door betere wortelopbouw
• op sommige bodemtypen minder te verwerken biomassa

Ecologisch bermbeheer
De volgende zaken passen bij ecologisch bermbeheer:

• geen bestrijdingsmiddelen gebruiken
• afwisseling in begroeiing, ook struiken en bosschages in de berm
• kiezen voor aanplant die in het gebied thuishoort, die past bij de grondsoort en het klimaat
• bij het kiezen van het tijdstip van werkzaamheden rekening houden met de bloeitijd en zaadrijping van planten en met de broedperiode van dieren
• niet klepelen: dit bemoeilijkt het afvoeren van het grasmaaisel
• niet te kort maaien, om te voorkomen dat dieren meegemaaid worden
• gebruikmaken van natuurvriendelijke machines, die zaden en kleine dieren ontzien
• gefaseerd maaien, zodat diverse planten de kans krijgen om zaad te zetten en dieren een schuilplek behouden

Maaifrequentie
In het algemeen geldt bij ecologisch bermbeheer:

• schrale, arme gronden één keer per jaar maaien (najaar)
• zwaardere, rijke gronden twee keer per jaar maaien (voorjaar en najaar)

In het kader van de verkeersveiligheid worden sommige plekken vaker gemaaid, bijvoorbeeld:

• de circa 1 meter brede zone waar reflectorpalen en hectometerborden staan (bebakeningsstrook)
• bij bochten, op- en afritten en kruispunten (overzicht, zichtlijnen)

Kosten
Ecologisch bermbeheer wordt gezien als relatief duur. Dit komt door de extra kosten van het afvoeren en verwerken van het maaisel. Klepelen en niet afvoeren is goedkoper. Een nuancering hierbij is dat door maaien en afvoeren de grond verschraalt. Op termijn is voor sommige bodemtypen één keer per jaar maaien voldoende en dit bespaart kosten. De uiteindelijke kosten-batenafweging is lastig omdat de waarde van bijvoorbeeld biodiversiteit moeilijk in geld is uit te drukken.

Keuzes maken
Soms is het voor de wegbeheerder vanwege het kostenaspect niet mogelijk om overal ecologisch bermbeheer toe te passen en moeten er keuzes gemaakt worden. Dit vraagt om een zorgvuldige afweging, waarbij wordt gekeken naar:

• natuurwaarde en potentie van de berm
  onder andere aanwezige vegetatie, soortenrijkdom, grondsoort, gebruik van de berm door dieren en omliggend grondgebruik
• aanwezigheid van beschermde soorten
  als deze er zijn, is dit van invloed op het soort onderhoud (zie factsheet Wet natuurbescherming)
• gebruik van de berm
  als er bijvoorbeeld in een berm vaak wordt geparkeerd, heeft ecologisch bermbeheer alleen zin als parkeren ontmoedigd of verboden wordt
• soort berm
  bij bijvoorbeeld een smalle berm is ecologisch bermbeheer niet altijd zinvol door relatief veel verstoringen (vaker maaien vanwege verkeersveiligheid) en vervuiling vanaf de weg (zie factsheet Groenbeheer en factsheet Vervuiling door afstromend wegwater)
• de omgeving van de berm en het landschap
• de kosten van beheer en onderhoud

Een logische werkwijze is:

• bovenstaande aspecten in kaart brengen
• doelstelling bepalen voor deze berm
• op grond van deze zaken kiezen voor een passende vorm van beheer
• monitoring: wordt de doelstelling gehaald, bijvoorbeeld: heeft het beheer geleid tot meer soortenrijkdom
• eventueel het beheer of de doelstelling bijstellen

• Ontwerp en inrichting
  Houd bij ontwerp en inrichting van de berm al rekening met mogelijke functies voor de ecologie, bijvoorbeeld een corridorfunctie voor diverse diersoorten.
  
  
• Regelgeving
  In België trad in 1984 het Bermbesluit in werking. Grondbeginselen van ecologisch bermbeheer werden daarin vastgelegd. Nederland kent dergelijke regelgeving niet. Wel is er de [ link ] , die verplicht tot zorgvuldig beheer (zie factsheet Wet natuurbescherming).
  
  
• Ongewenste soorten
  Een andere vorm van bermbeheer kan leiden tot de vestiging van soorten die in de omgeving niet gewenst zijn, maar zich daar wel vanuit de berm kunnen vestigen. Voorbeelden hiervan zijn Jacobskruiskruid, distel en zuring (zie factsheet Flora – inheemse plaagsoorten en invasieve exoten).

• Kijk in de berm!
  Soms wordt er ten onrechte van uitgegaan dat er niks waardevols in een berm groeit. Op het moment dat er echt goed wordt gekeken, blijkt de flora interessanter dan gedacht. Veronderstel dus niet zomaar. Kijk echt!
  
  
• Samenstelling van de grond
  Als de grond niet goed is, zijn inspanningen wat betreft zaaien, aanplanten en (ecologisch) bermbeheer vergeefse moeite. Let dus op de samenstelling van de bodem. Stem deze waar mogelijk af op de gewenste vegetatie/het gewenste eindbeeld. Zeker bij de aanleg van nieuwe wegen/bermen en bij reconstructie speelt dit een belangrijke rol.
  
  
• Aanbesteding
  Stel bij de aanbesteding van ecologisch bermbeheer duidelijke eisen voor wat betreft het gewenste beheer. De aannemer dient een deugdelijk plan van aanpak op te stellen en op de hoogte te zijn van de aanwezige vegetatie en fauna in de berm. Voer als opdrachtgever inspecties uit en monitor waar mogelijk de effecten van het beheer.
  
  
• Werkzaamheden in de berm
  Werkzaamheden zoals de aanleg van kabels en leidingen kunnen schade aanbrengen aan de ecologie. Het is belangrijk om voorafgaand aan de werkzaamheden duidelijke afspraken te maken om de schade zo veel mogelijk te beperken.
  
  
• Communicatie met burgers
  Ecologisch beheerde bermen kunnen er, vanuit het perspectief van sommige burgers, ‘rommelig’ of ‘slecht onderhouden’ uitzien. Dit kan leiden tot klachten. Of tot gevolg hebben dat particulieren zelf de berm gaan maaien. Informatieverstrekking en communicatie zijn daarom belangrijk.
  
  
• Schapen in de berm
  In sommige gemeenten wordt er invulling gegeven aan ecologisch bermbeheer door de bermen te laten begrazen door schapen. Deze methode is vooral geschikt voor brede bermen in rustig (autoluw) gebied. Voor het onderhoud van plaatsen die moeilijk te maaien zijn zoals taluds kan begrazing door schapen een oplossing zijn. Vanzelfsprekend wordt door middel van afrastering gezorgd dat de schapen niet op de weg kunnen komen.

Bijenorchis in de berm.
(Foto: Olga van de Veer, provincie Gelderland)

Stadskudde in stad Groningen.

Voor meer informatie zie de Literatuurlijst.
Heeft u extra informatie over of voorbeelden bij dit onderwerp?
Laat het ons weten via de reageerbutton rechtsboven in de factsheets.