36 Bomen en bermen integraal bezien

Bomen in de berm
In Nederland staan veel bomen in de berm. Ze bepalen het landschap, brengen schoonheid, leveren schaduw en houden water vast. Ze vormen een natuurlijke leefomgeving voor flora en fauna, houden fijnstof vast en leveren zuurstof. Bomen in de berm kunnen tevens een bron zijn van discussie en conflicten. Dit kan met diverse aspecten te maken hebben.

Verkeersveiligheid
Richtlijnen schrijven een obstakelvrije zone voor. Dit betekent dat er in een zone in de berm géén obstakels zoals bomen staan, die bij aanrijding ernstige schade en/of letsel kunnen veroorzaken. De breedte van de zone, zoals geadviseerd door CROW-richtlijnen, is afhankelijk van het wegtype en de maximumsnelheid (zie factsheet Obstakelvrije zone).

Er is veel discussie over of het weghalen van bomen een weg veiliger maakt. Een boom is een obstakel dat bij aanrijding voor ernstig letsel kan zorgen. Maar soms voorkomen bomen in de tussenberm dat auto’s op een naastgelegen fietspad terecht kunnen komen en dragen ze zo bij aan de veiligheid van de fietser. Of remmen zij het verkeer op een natuurlijke manier af, doordat zij de weg visueel smaller maken. In andere gevallen kunnen bomen zorgen voor geleiding of een signalerende werking hebben van een zijweg of bocht (boogdetectie). Dit werkt soms beter dan bebakening, omdat bomen van verderaf zichtbaar zijn.

Biodiversiteit en bomen
Bomen in de berm kunnen een negatief effect hebben op de biodiversiteit:

• door de schaduw van de bomen groeien er minder planten in de berm
• snel verterend blad van bomen kan leiden tot bodemverrijking, dit heeft minder soortenrijkdom tot gevolg
• bladval kan leiden tot meer aanwas van bagger in de aangrenzende wegsloot, wat effect heeft op het leven in deze sloot

In, op en nabij bomen leven insecten, vogels en vleermuizen. Het gaat daarbij om grote aantallen. Op sommige inheemse boomsoorten leven bijvoorbeeld honderden soorten insecten, waarvan het grootste deel onschadelijk is. Op deze manier hebben bomen in de berm dus juist een positief effect op de biodiversiteit.

Conflictsituaties
Problemen bij conflictsituaties kunnen op de volgende manieren worden opgelost:

• Bomen en verlichting (zie factsheet Openbare verlichting en verkeersregelinstallaties)
  Mogelijke problemen:
  • de lamp verdwijnt tussen de bladeren, waardoor het licht niet meer goed zichtbaar is
  • bij het aanleggen van de verlichting worden boomwortels beschadigd
  
  Aandachtspunten/tips:
  • zorg dat de lamp buiten de kroonprojectie van de volwassen boom blijft
  • teken bij het ontwerpen in hoe groot de boom maximaal wordt
    
    
• Bomen, kabels en leidingen (zie factsheet Kabels en leidingen)
  Mogelijke problemen:
  • het aanleggen van kabels en leidingen brengt schade toe aan bomen en boomwortels
  • bomen en boomwortels bemoeilijken de aanleg van kabels en leidingen
  • de wortels van bomen brengen schade toe aan de leidingen en kabels
  
  Aandachtspunten/tips:
  • besteed hier in de ontwerpfase al aandacht aan
  • bereid werkzaamheden goed voor, ga niet graven zonder aandacht te besteden aan de aanwezige bomen en boomwortels
  • maak gebruik van een kabelgoot
    
    
• Bomen en ziekten/plaagsoorten
  Mogelijke problemen:
  • eikenprocessierupsen (zie factsheet Dieren in de berm)
  • ziekten tasten bomen aan, bijvoorbeeld de iepziekte of de bloedingsziekte bij paardenkastanjes, als de boom hierdoor ernstig verzwakt raakt, kan het tevens een gevaar opleveren voor de veiligheid
  
  Aandachtspunten/tips:
  • plant meerdere soorten en/of cultivars door elkaar heen en vermijd monocultuur
  • inspecteer bomen op ziekten en plaagsoorten, en grijp tijdig in
    
    
• Bomen en wortelopdruk
  Mogelijke problemen:
  • schade aan de verharding
  • onveilige wegsituaties
  
  Aandachtspunten/tips:
  • let bij aanleg op de juiste boomkeuze en op een goede inrichting van de groeiplaats van de boom
  • maak gebruik van speciale voorzieningen, onder andere wortelgeleidende schermen of groeiplaatsconstructies

Maatwerk
Bomen en bermen: het is soms een complexe relatie. Het vraagt om maatwerk. Om een afweging, afgestemd op de specifieke situatie. Dat begint met een analyse: welke aspecten spelen hier een rol en op welke manier? Eerst onderzoeken, vervolgens denken, dan doen.
Enkele voorbeelden:

• in de berm staan historische bomen, om die reden wordt ervoor gekozen de kabels en leidingen in het midden van de weg te leggen en de verlichting in de middenberm te plaatsen
• er is een gevaarlijke bocht: er worden hier geen bomen, maar een haag in de berm geplant
• er staan bomen in de obstakelvrije zone die voor de landschappelijke kwaliteit van belang zijn, ze worden niet verwijderd, in plaats daarvan wordt een geleiderail, haag of grondwal geplaatst

• Beheer en onderhoud
  Zowel voor de verkeersveiligheid als in het kader van de vitaliteit van de bomen is goed groenbeheer van belang (zie factsheet Groenbeheer).
  
  
• Ontwerp en inrichting
  Er zijn speciale cursussen voor het slim ontwerpen als het gaat om bomen en infrastructuur. Deze worden onder andere gegeven door CROW.

• Eigendom
  Als de wegbeheerder niet de eigenaar is van de berm en de boom, kan deze de boom niet verwijderen. Wel kan de wegbeheerder de eigenaar van de boom aanschrijven als er sprake is van een risicovolle situatie.
  
  
• Richtlijn Boomveiligheidsregistratie
  De eigenaar is verplicht voldoende zorg te besteden aan zijn bomen. Deze plicht komt voort uit de rechtspraak over de onrechtmatige daad [ link ] . Uit de rechtspraak blijkt dat ‘voldoende zorg voor bomen’ zowel aantoonbaar regulier boomonderhoud inhoudt, als aantoonbare controle op gebreken en uitvoering van de noodzakelijke maatregelen voortvloeiend uit de controle. De [ link ] van CROW ondersteunt de boomeigenaar bij de aantoonbare controle op boomgebreken.

Bomen langs de weg als wezenlijk onderdeel van het landschap.

Rij bomen als buffer voor het naastgelegen fietspad.

Boom en lichtmast in nieuwbouwwijk, dicht bij elkaar geplaatst.

Geen obstakelvrije zone, wel landschappelijke waarde.

Glasvezelkabel aangelegd direct naast een rij bomen.
(Foto: Olga van de Veer, provincie Gelderland)

Kabels en riolering in het hart van de weg, zie hieronder voorbeeld reconstructie van weg met bomen.
(Foto: Hauptmeijer Verkeer)

Voor meer informatie zie de Literatuurlijst.
Heeft u extra informatie over of voorbeelden bij dit onderwerp?
Laat het ons weten via de reageerbutton rechtsboven in de factsheets.