Bebakening, markering en bewegwijzering

Meer dan 90% van de weggebuikers baseert het oordeel over de voorrangssituatie op de markering (met haaientanden), de rode fietsoversteek en de bijbehorende bebording (voorrangsborden). Hierbij speelt herkenning van de voorrangssituatie een belangrijke rol. Deze herkenning baseren zij vooral op de verkeerstekens (met name de haaientanden) en niet op het ontwerp van een rotonde.

Onder bebakening vallen de verkeersborden. Het gaat dan vooral om de vraag welke borden waar moeten worden geplaatst. De plaatsing van bebording moet gebeuren volgens de Uitvoeringsvoorschriften BABW inzake verkeerstekens. Rotondes worden aangeduid met bord D1 (rotonde. Dit bord staat op het middeneiland, recht tegenover de toeleidende rijbaan. Voorts wordt bord B6 (verleen voorrang) aan de rechterzijde van de rijstrook geplaatst, vóór de eerste rij haaientanden. Op de kop van de middengeleiders wordt voor het toeleidende verkeer het bord D2 geplaatst (gebod voor alle bestuurders het bord voorbij te gaan aan de zijde die de pijl aangeeft). Het bord voor het toeleidende verkeer wordt binnen de bebouwde kom geplaatst op een verkeerszuil (BB22). Bij een moeilijk herkenbare situatie kan langs de toeleidende weg als voorwaarschuwing bord J9 (rotonde) worden geplaatst.

Bij fietsoversteken in de voorrang wordt het bord B6 voor de oversteek, aan de rechterzijde van de weg geplaatst. Bij fietsoversteken in de voorrang, die in twee richtingen worden bereden, wordt aan het bord B6 het bord J24 met onderbord OB503 (kruisend verkeer in twee richtingen) toegevoegd. Het toelaten van fietsers in twee richtingen ten opzichte van een in één rijrichting bereden fietspad is nadelig voor de verkeersveiligheid. Hierbij moet rekening gehouden worden met:

• Het bord D1 houdt de consequentie in dat het fietsverkeer op het fietspad eveneens de verplichte rijrichting moet volgen. Bij fietsers in de voorrang in combinatie met fietsverkeer in twee richtingen is het noodzakelijk om het bord D1 op het middeneiland te voorzien van het onderbord OB52 (uitgezonderd fietsers). Ook moet het naderende verkeer geattendeerd worden op het fietsverkeer in twee richtingen door op de toeleidende wegen bord B6 met onderbord OB503OB02 (fietsers in twee richtingen). Deze combinatie zou eventueel ook voor de afrijdende bestuurders kunnen worden geplaatst.
• Indien fietspaden tot dezelfde weg behoren als de toeleidende weg betekent dit dat de borden B6 (verleen voorrang aan bestuurders op de kruisende weg) ook gelden voor het fietspad. Om die reden moet ook de voorrangsregeling op het fietspad ondersteund worden door haaientanden.
• Voldoende afstand van het fietspad tot de hoofdrijbaan (minimaal 5 meter), de vormgeving van fietspaden en voldoende zicht op fietsers zijn algemene aandachtpunten bij fietsoversteken in twee richtingen bereden. Bromfietsers rijden binnen de bebouwde kom bij voorkeur op de rijbaan.

Op het middeneiland wordt binnen de bebouwde kom geen waarschuwingshek geplaatst; op rotondes buiten de bebouwde kom wel. Een waarschuwingshek met aanduiding van de rijrichting heeft de voorkeur boven een waarschuwingshek zonder aanduiding van de rijrichting. Bord D1 wordt op het hekwerk geplaatst.

Hoewel een rotonde als infrastructurele maatregel kan worden aangemerkt, is hiervoor geen verkeersbesluit vereist. De rotonde leidt niet tot een beperking of een uitbreiding van een aantal categorieën weggebruikers dat gebruik kan maken van het kruispunt (artikel 15 WVW - 1994). Voor het aanbrengen van de verkeerstekens zal wél een verkeersbesluit noodzakelijk zijn. Op en nabij de rotonde zullen in ieder geval de borden B6 en D1 moeten worden geplaatst. Daarnaast worden haaientanden op het wegdek aangebracht. Voor de borden B6 en D1 is op grond van artikel 12 van het BABW een verkeersbesluit noodzakelijk. Voor de haaientanden die ter ondersteuning dienen voor bord B6, is dat niet nodig.

De bebording dient buiten de obstakelvrije zone te worden geplaatst in verband met het uitzwenken van overhangende delen van voertuigen.

Het is belangrijk om de locatie van de markering zorgvuldig te bepalen vanwege de zichtbaarheid. Met name bij fietsers uit de voorrang moeten haaientanden op het fietspad ook goed te zien zijn voor de automobilisten.

Op de toeleidende weg worden haaientanden toegepast voor de rotonde en eventueel voor de langzaam-verkeersoversteek. Buiten de bebouwde kom wordt een voorwaarschuwingsdriehoek aangebracht; binnen de bebouwde kom hoeft het niet, maar mag het wel.
De asmarkering op de toeleidende takken wordt als volgt uitgevoerd:

• binnen de bebouwde kom: doorgetrokken streepen een wit vlak (schuine zijde 1:10) voor de middengeleider;
• buiten de bebouwde kom: een 9-3 (eventueel 3-1)-streep over een lengte van circa 75 m en een wit vlak (schuine zijde 1:10) tussen de onderbroken streep en de middengeleider.

Het middeneiland kan met zwart-witte blokken worden gemarkeerd om de zichtbaarheid te vergroten: een alternatief is het aanbrengen van een retroreflecterende strip.

Bij de rotonde met vrijliggend fietspad en fietsers in de voorrang wordt de oversteek van de rijbaan altijd gemarkeerd met blokken en haaientanden op de rijbaan (ook voor het verkeer dat de rotonde verlaat). De fietsoversteek moet in rood uitgevoerd worden (figuur 7a).

Bij een rotonde met een vrijliggend fietspad uit de voorrang (en de afstand tussen de rijbaan van de rotonde en de fietsoversteek 10,00 m) moet ter hoogte van de oversteek kanalisatiestrepen op de rijbaan worden aangebracht.

Indien fietsers uit de voorrang gehouden worden: geen blokmarkering en ter plaatse van de fietsoversteek de wegverharding doorzetten (zie figuur 6).

Bij de aanwezigheid van een voetgangersoversteekplaats (die tot dezelfde weg behoort)wordt het aanbevolen om de fietsoversteek eveneens altijd in de voorrang te houden. Bij een combinatie van blokmarkering en zebramarkering worden de haaientanden in aanrijrichting voor de zebramarkering geplaatst.

Bij het toepassen van kantstrepen op de rijbaan moeten haaientanden op het fietspad hiermee stroken, dit verhoogt de zichtbaarheid voor de automobilist (figuur 7b).

Bij rotondes waar fietsers in de voorrang zijn wordt aanbevolen om op de toeleidende fietspaden de voorrangsregeling tussen fietsers onderling te regelen met behulp van voorrangstekens op het wegdek (figuur 4a en 7a).

De bewegwijzering bij enkelstrooks bestaat uit:

• voorwegwijzers vóór de rotonde;
• beslissingswegwijzers op de rotonde.

Het aantal te plaatsen voorwegwijzers is in eerste instantie afhankelijk van de wegcategorie. In tweede instantie kan overschrijding van de maximaal toelaatbare informatie reden zijn om meer voorwegwijzers te plaatsen.

• Op nationale stroomwegen/autosnelwegen worden standaard drie voorwegwijzers geplaatst (bij vier toeleidende wegen) op 900, 600 en 300 m.
• In afritten van nationale stroomwegen/autosnelwegen wordt meestal één voorwegwijzer toegepast op 200 à 300 m voor het begin van de voorsorteervakken.
• Op nationale stroomwegen/autowegen en regionale stroomwegen worden minimaal twee voorwegwijzers geplaatst op 600 en 300 m. Als overschrijding van de toelaatbare informatie plaatsing van een derde voorwegwijzer noodzakelijk maakt, wordt deze op 900 m geplaatst.
• Op gebiedsontsluitingswegen wordt standaard één voorwegwijzer geplaatst op 200 m. Is sprake van overschrijding van de maximaal toelaatbare hoeveelheid informatie worden extra voorwegwijzers geplaatst op 400 en eventueel ook op 600 m.
• Op de overige wegen wordt bij toepassing van rotondes bij voorkeur één voorwegwijzer geplaatst.

Bij enkelstrooksrotondes wordt standaard één centraal geplaatste beslissingswegwijzer toegepast.

Indien als gevolg van ruimtegebrek in het middeneiland van de rotonde – bijvoorbeeld door de aanwezigheid van een kunstwerk – geen centrale wegwijzer geplaatst kan worden, dan worden de beslissingswegwijzers geplaatst in de koppen van de middengeleiders van de aftakkende wegen. In dergelijke gevallen wordt volstaan met het aangeven van de uitwijzende richting.
Beide oplossingen worden toegepast in combinatie met voorwegwijzers.

Indien wegens ruimtegebrek in het lengteprofiel – bijvoorbeeld als gevolg van zeer kort na elkaar gelegen kruispunten – plaatsing van voorwegwijzers onmogelijk is, wordt op de beslissingswegwijzers in de koppen van de middengeleiders van de aftakkende wegen behalve de uitwijzende richting ook de doorgaande richting aangegeven.

De armen voor de uitwijzende richting worden dubbelzijdig beletterd uitgevoerd. Bij grote verkeerspleinen wordt de uitwijzende richting enkelzijdig beletterd uitgevoerd.

Een en ander is weergegeven in de hiernavolgende voorbeelden.

De beslissingswegwijzers bij rotondes worden uitgevoerd als inwendig verlichte lichtwegwijzer.
Alleen indien er geen aansluitmogelijkheden zijn op het net van de openbare verlichting kan volstaan worden met groot model retroreflecterende handwijzers.

Bij grootschalige verkeerspleinen worden in plaats van lichtwegwijzers of handwijzers, zogenaamde paneelwegwijzers toegepast. Op deze paneelwegwijzers kunnen teksten in een grotere letterhoogte worden uitgevoerd. Paneelwegwijzers worden aan dubbele uithouders bevestigd.
De bewegwijzering voor fietsers mag op doorgaande fietsroutes uiteraard niet ontbreken.