Ontwikkelingen van gemeentelijk voetgangersbeleid

Steeds meer stedelijke gemeenten als Groningen, Den Haag, Eindhoven, Utrecht, Amsterdam en Rotterdam besteden meer structureel aandacht aan het in kaart brengen van voetgangersnetwerken en de ruimtelijke inpassing van voetgangers in de stad. De gemeente Groningen en de gemeente Den Haag waren de eerste gemeenten met een andere insteek voor lopen, namelijk de kwaliteit van de binnenstad in breder perspectief, voor lopen, fietsen, verblijven, binnenstadmanagement en retail. Hierna staan voorbeelden van vooruitstrevende en plannen.

Het doel van het Verkeerscirculatieplan van de stad [ link ] was het [ link ] maken van de binnenstad door het verhinderen van doorgaand verkeer door het centrum. Hiervoor werd de zogenaamde [ link ] rond de binnenstad aangelegd, grotendeels overeenkomend met de grachtengordel (). Dankzij het weren van het doorgaand autoverkeer is de binnenstad veel aantrekkelijker voor voetgangers. Met het Verkeerscirculatieplan was Groningen zijn tijd ver vooruit. Andere steden in binnen- en buitenland hebben jaren later het Groningse model als voorbeeld gebruikt en overgenomen. Inmiddels zet Groningen een nieuwe stap in de manier waarop zij omgaat met de openbare ruimte. In de Ontwerpleidraad leefkwaliteit openbare ruimte, vastgesteld in 2021, is mobiliteit niet langer maatgevend, maar maken toegankelijkheid, veiligheid, beleving, gezondheid, sociale interactie, ecologie, klimaatadaptatie, economie en cultuurhistorie samen de straat (zie ook het voorbeeld van de Ontwerpleidraad Groningen paragraaf 5.3.3; ).

In 1989 vormde de gemeente Den Haag ‘De Kern Gezond’; een masterplan voor de herinrichting van de binnenstad (). De visie is gebaseerd op vijf sfeerlijnen, met elk hun eigen ruimtelijke karakter. De hartlijn verbond de verschillende zones. Elke sfeerlijn kreeg een herkenbare identiteit, zodat de binnenstad tot een samenhangend geheel werd gesmeed. In 2016 maakte de gemeente Den Haag een vervolg op De Kern Gezond: De Kern Bijzonder. De ruimtelijke sfeerlijnen zijn aangevuld met vijf sfeergebieden die een functionele, economische eenheid vormen. Bovendien is in dit plan het centrum getransformeerd tot een voetgangersvriendelijk gebied; auto’s en trams worden grotendeels omgeleid.

De gemeente Eindhoven is een van de eerste gemeenten in Nederland waar voetgangers een echte plek in het beleid kregen. In de mobiliteitsvisie Eindhoven op Weg uit 2013 heeft lopen hetzelfde gewicht en belang als andere vervoerswijzen (). Ter plekke zijn voetgangers de belangrijkste verkeersdeelnemers. De ‘places to be’ – het centrum, maar ook de bestaande en nieuwe campussen – kennen in de veelzijdige stad een fijnmazig stelsel van looproutes die aantrekkelijk, veilig en comfortabel zijn. Niet alleen op het laagste schaalniveau doen voetgangers mee in het beleid; ook in de historische radialen, waar zij aan ruimte hebben gewonnen. Daarnaast is aandacht besteed aan het vormgegeven verbindende routes in de stad, die het lopen over wat langere afstand (1.000 meter, 12 minuten) stimuleren tussen het centrum en andere bijzondere locaties zoals TU/e Science Park, Strijp-S en Fontys.

In 2015 stelde de gemeente Utrecht een 'actieplan voetganger' op () . Het doel van het plan is om het voetgangersklimaat en de verkeersveiligheid voor voetgangers te verbeteren. Volgens de gemeente wordt de stad hiermee aantrekkelijker voor voetgangers. Om dit doel te bereiken, zijn volgens het actieplan de volgende ingrediënten nodig:

Verder zijn er voor de Utrechtse binnenstad diverse aandachtspunten geformuleerd, zoals een verkenning voor de uitbreiding van het voetgangersgebied en de verbetering van looproutes bij fietsenstallingen. In 2022 is het voetgangersgebied in de binnenstad uitgebreid. Er kwamen eenduidige borden en een tijdelijke markering bij alle ingangen van het voetgangersgebied zodat de grenzen van het gebied en de tijden voor fietsen voor iedereen duidelijk zijn. Deze permanente maatregelen gelden voor het hele gebied en zorgen voor duidelijkheid voor fietser en voetganger.

De Mobiliteitsaanpak is het eerste bestuurlijk vastgestelde document waarin de aandacht voor voetgangers wordt onderkend (). Voetgangers hebben in het mobiliteitsbeleid tot dan toe niet veel aandacht gekregen. Er zijn ook weinig bruikbare gegevens over omdat lopen vaak een onderdeel is van langere verplaatsingen met een fiets, auto en openbaar vervoer. De Mobiliteitsaanpak beschrijft dat het belang van voetgangers steeds groter wordt. Voetgangers zijn de belangrijkste consumenten in winkelstraten en met het toenemende toeristische en recreatieve gebruik van de binnenstad, wordt de kwaliteit van de voetgangersruimte steeds belangrijker. Bij die kwaliteit gaat het om veiligheid, comfort (voldoende breedte en geen obstakels) en aantrekkelijkheid van de route.

Met het benoemen van ‘hoofd- en plusnetten’ laat Amsterdam zien waar welke vervoerswijze de meeste prioriteit verdient. Nieuw is dat er ook een hoofd- en een plusnet voor voetgangers is gedefinieerd op plekken waar de kwaliteit en ruimte voor voetgangers belangrijk is. De hoofd- en plusnetten voor auto, openbaar vervoer en fiets hebben immers een belang dat boven het belang van een individueel stadsdeel uitstijgt en ook voetgangers hebben baat bij aansluitende looproutes. Verkeersveiligheid is uiteraard een belangrijke toets bij afweging, het effect op de luchtkwaliteit telt zwaar mee en bij het openbaar vervoer moet getoetst worden op de gevolgen voor de exploitatie. Deze werkwijze vraagt daarom een meer centraal-stedelijke regie dan tot nu toe is gehanteerd om te voorkomen dat optimalisatie in het ene stadsdeel of netwerk, leidt tot negatieve gevolgen voor een ander stadsdeel of netwerk.

Rotterdam kent ook een ambitie en een aanzet tot actie voor voetgangers: Rotterdam Loopt 2025 (). Dit is de eerste echte aanpak voor voetgangers in de stad. De gemeente zet in dit document voetgangers op een voetstuk en wil het volgende bereiken:

Hierbij hanteert de gemeente Rotterdam de volgende doelstellingen:

Er komen volgens het ambitiedocument aantrekkelijke wandel- en fietsroutes tussen wijken en langs groen-blauwe structuren. Deze verbindingen verminderen de barrières tussen wijken en stimuleren mensen om gebruik te maken van actieve mobiliteitsvormen (lopen en fietsen). Daarnaast zet Rotterdam in op aantrekkelijke wandel- en fietsroutes in het buitenstedelijk landschap. Zo wordt de bereikbaarheid verbeterd van natuur en recreatie buiten de stad, voor inwoners van het stedelijk gebied.

Het ambitiedocument is in 2023 concreet gemaakt in de Ontwerpwijzer Rotterdam Loopt! (). Het is een handboek voor ontwerpers in Rotterdam en geeft met name landschapsontwerpers, verkeersontwerpers en stedenbouwkundigen handvatten en richtlijnen mee voor een goed ontwerp voor de voetganger in de stad.

Langzamerhand volgen ook andere steden, zoals Nijmegen en Zwolle (; ). Zie de literatuurlijst voor meer informatie over de beleidsdocumenten van deze gemeenten.