18 Shared Space

Shared Space (gedeelde ruimte)

Binnen het concept Shared Space wordt uitgegaan van een zodanige inrichting van de openbare ruimte dat de belangen én de eigen verantwoordelijkheid van álle gebruikers van de ruimte (ook de voetganger) voorop staan.

Geen regels, borden en markering

Shared Space streeft naar een inrichting van de openbare ruimte waarbij verkeer, verblijf en alle andere ruimtelijke functies in balans zijn. Dit wordt bewerkstelligd door traditionele, regulerende verkeerstechnische maatregelen weg te nemen. Denk daarbij aan bebording, markering en verkeerslichten. Door het wegvallen van deze op verkeersjuridische instrumenten gebaseerde ‘zekerheden’ zijn mensen genoodzaakt zelf meer verantwoordelijkheid te nemen. Er treedt een zekere mate van onzekerheid op onder weggebruikers, waardoor rijsnelheden worden verlaagd en onderlinge interactie door oogcontact mogelijk wordt. Weggebruikers worden gestimuleerd meer eigen verantwoordelijkheid te nemen.

Culturele, stedenbouwkundige of landschappelijke elementen hebben een bijdrage

Het wegnemen van verkeersmaatregelen alléén, is echter onvoldoende. Het versterken van de verblijfscontext door gebruik te maken van culturele, stedenbouwkundige of landschappelijke elementen draagt bij aan een voorzichtiger, aangepast rijgedrag, waarbij de weggebruiker het gevoel krijgt ‘te gast te zijn’. Verschillende functies worden waar mogelijk gecombineerd, in plaats van ze te scheiden, zoals dat in de traditionele ontwerppraktijk vaak gebeurt. Shared Space speelt daarbij in op het eigen karakter van een weg, een kruising of een plein om deze veilig en aantrekkelijk te maken. De benadering van Shared Space biedt op deze wijze kansen om tevens de landschappelijke of stedenbouwkundige kwaliteiten te versterken.

Rekening houden met kwetsbare verkeersdeelnemers

Sociaal gedrag en alertheid komen de verkeersveiligheid ten goede. Shared Space veronderstelt zelfbewuste en zelfverzekerde verkeersdeelnemers. Tegelijkertijd is het belangrijk om de belangen van de meest onzekere en kwetsbare verkeersdeelnemers te waarborgen. Daar waar onzekere of kwetsbare verkeersdeelnemers aanwezig zijn, vereist Shared Space aanvullende maatregelen zoals afgedekte looproutes met korte oversteekafstanden en voldoende rustpunten, natuurlijke gidslijnen voor blinden en slechtzienden of een educatieprogramma voor basisscholen.

Pilots

In de afgelopen decennia zijn er pilots uitgevoerd die zich als volgt kenmerken:

• mengen van verkeersdeelnemers (meestal) en inpassen van verkeer in stedenbouwkundige of landschappelijke context;
• toepassing van een minimum aan verkeersmaatregelen, maar gebruikmaken van straatmeubilair en ruimtelijke elementen om gedrag te sturen;
• toepassing van context-eigen materialen en (elementen)verharding in plaats van grijs/zwart asfalt;
• bij de keuze van materialen en straatmeubilair (verlichting, bankjes, en dergelijke) zoeken naar de menselijke maat.

Soms samen met traditionele verkeerskundige maatregelen

Omdat traditioneel verkeerskundige maatregelen (drempels, plateaus, versmallingen) bewezen effectief de snelheid remmen, worden deze traditionele maatregelen niet principieel bij Shared Space uitgesloten. Zo nodig worden deze traditionele maatregelen geïntegreerd binnen Shared Space.

• Duurzaam Veilig en Shared Space
  Shared Space sluit aan op de uitgangspunten voor een Duurzaam Veilige inrichting van erftoegangwegen en verblijfsgebieden. Het CROW kennisproduct Duurzaam Veilig en Shared Space [W17] constateert: Er is een vijftal lessen te leren op basis van de ervaringen met Duurzaam Veilig en Shared Space:
  • Les 1 Er zijn meer wegen die naar een goede inrichting van verblijfsstraten (erftoegangswegen) leiden. Shared Space en Duurzaam Veilig sluiten elkaar zeker niet per definitie uit, zolang het resultaat maar is dat de snelheden laag zijn.
  • Les 2 De functionele en ruimtelijke structuur moet goed zijn en op elkaar aansluiten.
  • Les 3 De weg en de omgeving vertellen het verhaal en hebben daarmee invloed op het gedrag van de gebruikers.
  • Les 4 Wees bereid tot samenwerking met alle betrokken partijen en leer van de gebruikers.
  • Les 5 Gedegen onderzoek naar Shared Space is nodig.
• Shared Space versus Natuurlijk Sturen
  Het verschil tussen Natuurlijk Sturen en Shared Space is dat Natuurlijk Sturen vooral inzet op het gebruik van elementen uit de omgeving om de attentie te verhogen en de snelheid te remmen, los van de aanwezigheid van andere gebruikers. Shared Space benut ook de omgeving maar zet vooral in op het wegnemen van regulerende verkeerstechnische maatregelen die gebruikers van elkaar scheidt, waardoor gebruikers van de ruimte moeten ‘samenwerken’/’communiceren’ over de wijze waarop zij zich door de ruimte bewegen.
  Shared Space is vooral interessant voor locaties waar niet alleen de verkeersfunctie aanwezig is, maar ook ruimtelijke activiteit plaatsvindt. Natuurlijk Sturen richt zich meer algemeen op de wegomgeving. De essentie van beiden is het principe dat de omgeving wordt benut om het gedrag van de weggebruiker te beïnvloeden. Natuurlijk Sturen lijkt een rol te vervullen in het geloofwaardiger maken van snelheidslimieten en het vergroten van de herkenbaarheid van wegen. Het voedt de verwachting van de weggebruiker dat er andere soorten (en langzame) weggebruikers op zijn pad komen. Of de verwachting dat er bijvoorbeeld klei op de weg kan liggen of dat er onverwachts mensen of huisdieren uit een uitrit kunnen komen.

• Werking
  De resultaten van het Shared Space concept lijken positief: sommige casussen laten forse snelheidsverminderingen zien en in andere gevallen zijn er fors minder verkeersongelukken. Hierbij moet wel gezegd worden dat de techniek nog relatief weinig onderzocht is en dat de werking van het concept nog niet met wetenschappelijk onderzoek in beeld is gebracht.
  De meningen zijn verdeeld over de vraag of, in hoeverre en hoe de uitgangspunten Shared Space ook toepasbaar zijn op wegen met een belangrijke verkeersfunctie of op 60 km/h-wegen.
• Toepassing
  Shared Space is vooral interessant voor locaties waar niet alleen de verkeersfunctie aanwezig is, maar ook ruimtelijke activiteit plaatsvindt. De aanpak van Natuurlijk Sturen kan worden toegepast op lokale punten of trajecten (wegvakken).
• Samenwerking met andere disciplines
  Het is belangrijk dat verkeersontwerpers verder kijken dan de richtlijnen en op een andere manier leren ontwerpen. Dit maakt de weg vrij voor een vruchtbare samenwerking met landschapsarchitecten, verkeersveiligheidsdeskundigen, gedragswetenschappers en andere disciplines om zo een goed gebiedsgericht ontwerp te maken waarbij een minimum aan harde, fysieke verkeerstechnische maatregelen nodig is.
• Onderzoek nodig
  Van verschillende harde verkeersmaatregelen is ondertussen onderzocht wat de effecten zijn. Hierover is al veel bekend. Maar van de invloed op het weggedrag van landschappelijke, stedenbouwkundige en cultuurhistorische ontwerpen is nog niet zo veel bekend. Vandaar dat er naast de inbreng van de gedragswetenschapper ook toetsing door een verkeersveiligheidsdeskundige nodig is in de ontwerp- en gebruiksfase. Monitoring en meting van het effect van uitgevoerde maatregelen kan daaraan bijdragen.
• Basiskenmerken wegontwerp
  De voorbeelden in deze factsheet sluiten niet (of op andere wijze) aan bij de Basiskenmerken wegontwerp voor wegen vanuit Duurzaam Veilig.
  De Basiskenmerken van Duurzaam Veilig gaan ervan uit dat op alle ETW60-type 1 (breder dan 4,5 m) wel kantmarkering wordt toegepast en op type 2 (smaller dan 4,5 m) niet. In het Handboek Wegontwerp is dit uitgewerkt in een tabel met maatvoeringsvarianten voor het dwarsprofiel (Figuur 5.3. Standaarddwarsprofiel erftoegangsweg type 1 en Figuur 5.6. Standaarddwarsprofiel erftoegangsweg type 2).
  De gedachtegang in dit kennisproduct is dat juist het ontbreken van een uniforme verkeerskundige inrichting de herkenbaarheid van een Erftoegangsweg verhoogd. Dit is wat deze categorie weg onderscheidt van een Gebiedsontsluitingsweg en een Stroomweg: Herkenbaarheid door inrichting met een 'Verblijfstaal' in plaats van een 'Verkeerstaal'. Dus geen verkeersborden, geen witte belijning en markering, geen zwarte asfaltbaan, geen vlak en strak profiel met verkanting in de bochten, geen strakke brede en lege bermen. Daarnaast is de Erftoegangsweg onderscheidend en ook herkenbaar door zijn diversiteit in de inrichting. Elke locatie kent maatwerk.

Shared Space wordt voornamelijk toegepast op locaties waar naast de verkeersfunctie ook ruimtelijke activiteit plaatsvindt. Voorbeelden van Shared Space-projecten in het buitengebied zijn daarom schaars. In de gemeente Opsterland (Friesland) heeft men er wel voor gekozen om drie kruispunten buiten de bebouwde kom in te richten volgens het Shared Space-principe: in Siegerswoude, Nij Beets en Lippenhuizen. In opdracht van de gemeente en de provincie Fryslân onderzocht Grontmij de totstandkoming en de resultaten van deze drie kruispunten. Door deze maatregelen nam de verkeersveiligheid op alle drie de kruispunten toe, maar het plein in Siegerswoude blijkt het meest effectief als het gaat om snelheidsremming en vergroting van de verblijfsfunctie op de kruising. Een evaluatie van de drie projecten is in dit artikel [O4] terug te vinden.

Het Shared Space-plein te Siegerswoude. Op deze kruising komen vier wegen samen op een groot plein waarover automobilisten, fietsers en voetgangers zich vrijuit kunnen verplaatsen. Deze voorheen gevaarlijke verkeerskruising is na haar herinrichting volgens het Shared Space-principe verkeersveiliger geworden. Verder wordt de plek nu gebruikt als dorpsplein en ontmoetingsplek voor bewoners.

• Kennisproduct Duurzaam Veilig en Shared Space [W17].
• Kennisproduct Handboek Verkeersveiligheid (paragraaf 6.8) [W18].

• Heeft u extra informatie over of voorbeelden bij dit onderwerp?
  Laat het ons weten via de reageerbutton rechtsboven in de factsheet.