Routegeleiding

Routegeleiding bestaat uit de volgende onderdelen:

• gidslijnen (al dan niet natuurlijk);
• geleidelijnen;
• attentievlakken;
• waarschuwingsmarkering;
• object- en informatiemarkering;
• instapmarkering.

Voor elk van deze onderdelen zijn hierna uitgangspunten en richtlijnen opgenomen. Daarna zijn afzonderlijke richtlijnen opgenomen voor routegeleiding naar trappen en oversteekplaatsen.

Voor een goed begrip van de volgende informatie is het van groot belang de betekenissen van de begrippen gidslijn en geleidelijn te kennen.

• Gidslijnen zijn natuurlijke en/of reeds aanwezige structuren die obstakelvrij zijn en kunnen dienen om plaats en richting te bepalen;
• Geleidelijnen zijn doelbewust fysiek aangebrachte lijnvormige structuren in bestratingen en vloeren, die voor blinden en slechtzienden goed waarneembaar zijn met de voet, een taststok en/of op het gehoor.

Mensen met een visuele beperking maken, afhankelijk van persoonlijke omstandigheden, meer gebruik van tast, reuk en gehoor dan mensen zonder een visuele beperking. Behalve een taststok hebben sommige visueel beperkten een geleidehond. Om zich op de tast en het eventuele restzicht te kunnen oriënteren, maken blinden en slechtzienden gebruik van gidslijnen, geleidelijnen en markeringen.
In de openbare ruimte maken blinden en slechtzienden zo veel mogelijk gebruik van natuurlijke gidslijnen. Bij haltes van het openbaar vervoer (bus) en op de perrons zijn altijd geleidelijnen naar de dichtstbijzijnde beschikbare gidslijnen aanwezig.

De informatie in deze subparagraaf is gebaseerd op ‘Routegeleiding’ (Oriëntatieversie, 2013) [4], een document dat werd opgesteld door PBTconsult in samenwerking met de Oogvereniging.

Gestreefd dient te worden naar een zodanige inrichting van de buitenruimte dat geleidelijnen en specifieke markeringen niet nodig zijn. In het ontwerp moet worden voorzien in ‘natuurlijke’ gidslijnen en het vrijhouden van de looproutes.
Gidslijnen zijn duidelijk waarneembare/voelbare lijnen die de reiziger veilig kan volgen zonder obstakels tegen te komen. Voorbeelden van gidslijnen zijn een muur, een groenstrook en in sommige gevallen ook een lijnafwatering. Gidslijnen zijn herkenbaar aan een contrast in textuur of door een verschil in hoogte. De ervaring leert dat een hoogteverschil van 25 mm voldoende is voor een gidslijn. Bij aanwezigheid van gidslijnen is het niet nodig om speciale voorzieningen (zoals geleidelijnen) te treffen.

Blinden maken regelmatig zelfstandig gebruik van het openbaar vervoer en de openbare ruimte. Er zijn steeds meer voorzieningen, zoals geleidelijnen, waardoor dit veilig kan. Hoewel deze voorzieningen primair worden aangelegd voor blinden en slechtzienden, profiteren ook andere reizigers (bewust of onbewust) van de structuren en aanduidingen; bijvoorbeeld bij een oversteek. Voor de toepassing van geleidelijnen gelden de volgende uitgangspunten:

• Geleidelijnen zijn altijd in twee richtingen te gebruiken;
• Geleidelijnen bevinden zich alleen binnen veilige, voor voetgangers bestemde gebieden.

Routegeleiding wordt alleen toegepast als gidslijnen ontbreken, behalve bij bushaltes; dáár worden altijd geleidelijnen toegepast. Publieke (zoals een gemeentehuis, theater of bibliotheek) of speciale (bijvoorbeeld een zorginstelling) voorzieningen kunnen door routegeleiding veilig worden ontsloten vanaf de dichtstbijzijnde bushalte.

Geleidelijnen bieden tastbare, auditieve en visuele ondersteuning aan mensen met een beperking. Voor slechtzienden is de zichtbaarheid van tactiele markering van belang: voor blinden de ‘aftastbaarheid’ van de voelbare informatie. Links en rechts van geleidelijnen is een obstakelvrij loopvlak van ten minste 0,60 m gewenst. Bij goed gebruik en correcte toepassing van de markeringen staat de geleidelijn garant voor een veilige route.

Een geleidelijn bestaat uit een 300 of 600 mm brede strook die voelbaar is met de voet en met een taststok. De geleidelijn heeft een profiel in de looprichting. Op veilige en logische plekken waar de geleidelijn wordt verwacht, zoals op bushalteplaatsen en perrons, kan worden volstaan met strook van 300 mm breed. Op onveilige en minder voor de hand liggende plaatsen, zoals bij de overgang van een geleidelijn naar een gidslijn, wordt een 600 mm brede strook toegepast. De wegbeheerder kan aan het einde van de geleidelijn een waarschuwingsmarkering aanbrengen.

Attentievlakken zijn onderbrekingen in geleidelijnen om de gebruikers opmerkzaam te maken op (mogelijke) veranderingen. Ze worden toegepast bij keuzepunten in geleidelijnen en bij richtingveranderingen groter dan 15 graden.

Daarnaast worden attentievlakken toegepast als voorwaarschuwing van een waarschuwingsmarkering, bij informatiepunten en bij hellingbanen van 1 : 20 of steiler. Een attentievlak is vlak van structuur en bestaat uit hetzelfde materiaal als de omgeving. Het attentievlak sluit aan op een geleidelijn. Een attentievlak is vierkant (600 × 600 mm) (figuur 13).

Een waarschuwingsmarkering wijkt wat betreft klank, structuur en kleur af van de geleidelijn en is daarom geschikt om onoverzichtelijke en gevaarlijke situaties te markeren. Een waarschuwingsmarkering wordt uitgevoerd met een noppenprofiel en wordt uitsluitend aangebracht op plaatsen waar doorlopen niet mogelijk is of gevaar oplevert, zoals bovenaan trappen, bij oversteekplaatsen en bij beëindiging van een geleidelijn zonder dat aansluitend een gidslijn kan worden gevolgd (figuur 14).

Het noppenprofiel kan in zowel diagonaal als orthogonaal (evenwijdig) patroon worden aangebracht. Voor een nadere detaillering van de mogelijke noppendoorsneden van de waarschuwingsmarkering wordt verwezen naar [9] (figuur 15).

Object- en informatiemarkering onderscheidt zich tactiel, visueel en eventueel akoestisch van het omgevingsmateriaal. Een objectmarkering ligt in de meeste gevallen langs de geleidelijn en maakt geen deel uit van de doorgaande looproute. In de geleidelijn wordt ter hoogte van de objectmarkering een attentievlak aangebracht. Als het informatiepunt zich verder dan 1,20 m van de geleidelijn bevindt, wordt een geleidelijn aangebracht tussen de objectmarkering en het informatiepunt (figuur 16).

Objectmarkering wordt aangebracht wanneer zich langs de geleidelijn een object bevindt met voor de volger relevante informatie en/of een relevante functie. Denk bijvoorbeeld aan praatpalen, check-in/check-uitpalen, balies, (kaart)automaten of aanvraagknoppen. Desgewenst kan voor entrees van publieke gebouwen een informatiemarkering worden aangebracht.

Instapmarkering wordt aangebracht bij gefixeerde opstapplaatsen, zoals bij een bushalte, taxistandplaats of Kiss & Ride. Instapmarkering is een specifieke vorm van de objectmarkering, die alleen afwijkt wat betreft afmetingen; deze bedragen 900 × 600 mm. De lengterichting van de markering loopt evenwijdig aan de bushalte (figuur 17).

De instapmarkering is een onderdeel van de belijning op de bushalte en wordt toegepast bij de instapplaats ter hoogte van de voordeur van het voertuig. Alle typen reizigers – dus ook mensen zonder visuele beperking – gebruiken deze markering om zich op te stellen voor de voorste deur van de bus. De instapmarkering is tactiel, visueel en eventueel akoestisch afwijkend van de directe omgeving en de geleidelijn.

Een toegankelijke halte beschikt per definitie over geleidelijnen. Deze lopen tussen de halte en de dichtstbijzijnde gidslijnen in de omgeving. Hierbij zijn twee varianten te onderscheiden: de geleidelijn die parallel aan de perronrand loopt en de geleidelijn die haaks op de instapmarkering staat. Een geleidelijn kan ook na de instapmarkering doorlopen, mits aan het einde een waarschuwingsmarkering (600 × 600 mm) is aangebracht (niet aangegeven in figuur 17). De afstand tussen instapmarkering en trottoirband is 300 mm.

Aan de bovenzijde van een trap dient altijd een waarschuwingsmarkering te worden aangebracht, voorafgaand door een attentievlak. Een geleidelijn sluit bovenaan de trap altijd aan de rechterzijde van de trap aan. Onderaan de trap wordt nooit een waarschuwingsmarkering toegepast. Waarschuwingsmarkering, voorafgegaan door een attentievlak, wordt toegepast op de tussenbordessen wanneer er geen doorlopende leuning is.

Op de eerste en de laatste trede dient over de gehele lengte contrastmarkering te worden aangebracht. Op de tussenliggende treden wordt alleen aan beide zijden van de trap contrastmarkering aangebracht (figuur 18).

Oversteekplaatsen met aansluitend een geleidelijn of gidslijn worden altijd uitgevoerd met een waarschuwingsmarkering.

Oversteekplaatsen die in het verlengde van gidslijnen liggen, dienen te worden voorzien van een verlaagde trottoirrand dan wel een verhoogd wegdek. Ook dient er een waarschuwingsmarkering te worden aangebracht. De geleidelijn wordt zodanig gepositioneerd dat vanaf de waarschuwingsmarkering loodrecht kan worden overgestoken naar de waarschuwingsmarkering aan de overkant (figuur 19a).

Soms ziet een wegbeheerder zich genoodzaakt af te wijken van de meest wenselijke (standaard) uitvoering, bijvoorbeeld bij wegwerkzaamheden of bij bouwactiviteiten. Er kunnen dan schuine oversteekplaatsen/zebra’s worden aangelegd. Deze zijn complex voor mensen met een visuele beperking. Daarom zijn zij alleen toegestaan als de oversteekrichting wordt ondersteund door akoestische signalering (zoals bij een rateltikker). De richting van de geleidelijn vóór de waarschuwingsmarkering dient de oversteekrichting aan te geven. De reden hiervoor is dat het profiel van de waarschuwingsmarkering lastiger is te herleiden tot een bepaalde richting dan het lijnpatroon van de geleidetegels (figuur 19b).