Semiverhardingen
De toepassing van semiverharding, bijvoorbeeld in de vorm van grasbetonstenen (betonstenen met gaten), kunststofmatten of steenmengsels naast de rijbaan, zorgt ervoor dat het voertuig beter bestuurbaar blijft wanneer het in de berm terechtkomt. De kleur en/of textuur van deze (semi)verharde berm moet afwijkend zijn van die van de rijbaan om de weg niet breder te laten lijken dan hij is. In Nederland zijn verschillende typen (semi)verhardingen getest in een aantal projecten. In Overijssel bijvoorbeeld, kwamen grasbetonstenen als beste naar voren wat betreft draagkracht, beheer en onderhoud [O30] test [O30]. Met een ondergrond van puinfundering is dit een stabiele constructie gebleken. In contracten met meer ontwerpvrijheden in de realisatiefase, kan de opdrachtnemer met alternatieve semiverhardingen komen die passen bij de vereiste ontwerplevensduur. Desondanks worden er in de meeste wegenprojecten in Overijsel grasbetontegels/-matten toegepast, omdat deze in de beheerfase meer voordelen bieden. Bij herstelwerkzaamheden en reconstructies kunnen de matten relatief eenvoudig worden opgenomen en op de nieuwe hoogte gelegd. Dit in tegenstelling tot cementgebonden verhardingen, waar de constructie weer geheel nieuw moet worden opgebouwd.
In het buitenland is het effect van bermverharding op de verkeersveiligheid onderzocht. In Australië heeft Ogden [O31] gevonden dat een verharde bermstrook van 0,6-0,8 meter langs 'highways' (vergelijkbaar met enkelbaansstroomwegen) een reductie oplevert van ruim 40 procent van het aantal bermongevallen met letsel. Enkele andere onderzoeken vinden minder reductie. In Nederland is geen onderzoek gedaan naar het effect van (semi)verharde bermen op de verkeersveiligheid. SWOV gaat uit van een effect van 20 procent op enkelbaansstroomwegen en gebiedsontsluitingswegen buiten de bebouwde kom [O32]. Daarnaast is de kosten-batenratio van (semi)verharde bermen bepaald op 1 : 1,6; een kosteneffectieve maatregel dus [O33].
Op grond van praktijkproeven zijn indicaties voor mogelijke toepassingen te geven. Het gaat om de volgende vier categorieën:
- bermbeton;
- tegels van beton met een holle ruimte van 30 procent of meer;
- kunststof platen met een holle ruimte van meer dan 90 procent;
- mengsels van (breuk)stenen en humusarm zand;
In ieder geval is het belangrijk dat de toplaag van circa 0,20 meter en de dieper gelegen lagen voldoende water doorlaten om de afvoer van het oppervlaktewater te waarborgen. De berm mag niet verweken door water dat van de weg afstroomt.
Bermbeton
In het werk gemaakt ‘bermbeton’ dat tot maximaal 40 millimeter onder de deklaag naast de rijbaan wordt aangebracht, voldoet prima als deze goed is ingestrooid en de berm is ingezaaid. Belangrijk hierbij is dat kabels- en leidingstroken niet onder deze verharding komen te liggen en dat voor het beton de juiste cementsoort wordt gebruikt: CEMIII of een cementvervanger met een lagere CO2-emmissie.
Holle betonstenen (grasbetontegel)
Diverse leveranciers brengen betonnen stenen met holle ruimten op de markt, die ongeveer gelijkwaardig zijn. Afhankelijk van de kwaliteit van de ondergrond kan een fundering van zand of bijvoorbeeld ongebonden menggranulaat gewenst zijn [O34] [O35]. De holle ruimten van de stenen worden opgevuld met humusarme grond en vervolgens ingezaaid met een geschikt grasmengsel. De praktijkproeven hebben aangetoond dat de holle betonsteen qua draagkracht en wrijving een goede semiverharding is voor de vlucht- en bergingszone en voor smalle rijbanen waar de semiverharding ook fungeert als redresseerstrook. Een aantal aandachtspunten hierbij zijn:
- bovenzijde grasbetontegels stellen op 0,02 meter onder de rand van de verharding, in verband met kans op afwateringsproblemen in de tijd, door dichtslibben holle ruimten;
- fundering toepassen van gelijke aard als onder de rijbaan (liefst doorlopend) om verzakking van de semiverharding ten opzichte van de rijbaan te voorkomen;
- grasbetontegelmatten kennen groeven in het patroon. Deze loodrecht op de rijbaan houden om te voorkomen dat deze samenvallen met rijrichting (risico’s voor fietsers en motorrijders) en om te zorgen dat afstromend water zijwaarts loopt.
[ link ]
Aanleg van holle betonstemen
Kunststof platen
De kunststof platen bestaan uit een rasterstructuur met een hoogte van 50 tot 75 millimeter en een holle ruimte van meer dan 90 procent [O34] [O35]. Afhankelijk van de kwaliteit van de ondergrond, kan een fundering van ongebonden menggranulaat gewenst zijn. Leg dan bij voorkeur de platen direct op de fundering. De holle ruimten worden opgevuld met humusarme grond en vervolgens ingezaaid met een geschikt grasmengsel.
De praktijkproeven laten zien dat de kunststof platen qua draagkracht en wrijving een goede semiverharding zijn voor de vlucht- en bergingszone buiten de redresseerstrook. Hierbij gelden dezelfde aandachtspunten als bij de grasbetontegels zijn beschreven.
De kunststof platen bestaan uit een rasterstructuur met een hoogte van 50 tot 75 millimeter en een holle ruimte van meer dan 90 procent [O34] [O35]. Afhankelijk van de kwaliteit van de ondergrond, kan een fundering van ongebonden menggranulaat gewenst zijn. Leg dan bij voorkeur de platen direct op de fundering. De holle ruimten worden opgevuld met humusarme grond en vervolgens ingezaaid met een geschikt grasmengsel.
De praktijkproeven laten zien dat de kunststof platen qua draagkracht en wrijving een goede semiverharding zijn voor de vlucht- en bergingszone buiten de redresseerstrook. Hierbij gelden dezelfde aandachtspunten als bij de grasbetontegels zijn beschreven.
[ link ]
Aanleg van kunststof platen
Steenmengsels
Bij de diverse praktijkproeven zijn verschillende mengsels van (breuk)steen en humusarm zand toegepast [O34] [O35] [O36] [O37]. De verhouding was in enkele gevallen drie volumedelen steen en één volumedeel zand. De laagdikte varieert van 0,30 tot 0,50 meter. Het verwerken, verdichten en afwerken van het mengsel vereist extra inspanning. Het is niet aan te raden het mengsel af te werken met een toplaag van enkele centimeters humusarm zand. Zo'n toplaag heeft vergeleken met een traditionele berm alleen een betere draagkracht en geen betere wrijving.
De praktijkproeven tonen aan dat de steenmengsels qua draagkracht en wrijving een redelijk goede semiverharding vormen voor de vlucht- en bergingszone, exclusief de redresseerstrook, en eventueel voor het resterende deel van de obstakelvrije zone. Belangrijke aandachtspunten bij dit type semiverharding zijn het verkeersveiligheidsrisico bij het losraken van stenen en het beheer en onderhoud. Wanneer de semiverharding bestaat uit een steengradatie als bijvoorbeeld Doorniks Steen, is er kans op aangroei van de berm. Doordat de berm dan hoger komt te liggen dan de rand verharding, ontstaan er problemen met de afwatering. Het machinaal aflagen met een procesmachine werkt in de praktijk slecht. Het vervangend inzetten van een mobiele kraan geeft intensieve graafwerkzaamheden en de berm is ook minder goed op hoogte te houden. Wanneer de berm weer enigszins op hoogte is, moet er opnieuw een afdeklaag met grond worden aangebracht en deze samen met de losgetrokken stenen opnieuw verdicht. Bij het maaien van de berm kunnen stenen losschieten en schade aan voertuigen veroorzaken. Gezien deze ervaringen moet terughoudend worden omgegaan met de toepassing van semiverharding in de vorm van losse stenen.
Bij de diverse praktijkproeven zijn verschillende mengsels van (breuk)steen en humusarm zand toegepast [O34] [O35] [O36] [O37]. De verhouding was in enkele gevallen drie volumedelen steen en één volumedeel zand. De laagdikte varieert van 0,30 tot 0,50 meter. Het verwerken, verdichten en afwerken van het mengsel vereist extra inspanning. Het is niet aan te raden het mengsel af te werken met een toplaag van enkele centimeters humusarm zand. Zo'n toplaag heeft vergeleken met een traditionele berm alleen een betere draagkracht en geen betere wrijving.
De praktijkproeven tonen aan dat de steenmengsels qua draagkracht en wrijving een redelijk goede semiverharding vormen voor de vlucht- en bergingszone, exclusief de redresseerstrook, en eventueel voor het resterende deel van de obstakelvrije zone. Belangrijke aandachtspunten bij dit type semiverharding zijn het verkeersveiligheidsrisico bij het losraken van stenen en het beheer en onderhoud. Wanneer de semiverharding bestaat uit een steengradatie als bijvoorbeeld Doorniks Steen, is er kans op aangroei van de berm. Doordat de berm dan hoger komt te liggen dan de rand verharding, ontstaan er problemen met de afwatering. Het machinaal aflagen met een procesmachine werkt in de praktijk slecht. Het vervangend inzetten van een mobiele kraan geeft intensieve graafwerkzaamheden en de berm is ook minder goed op hoogte te houden. Wanneer de berm weer enigszins op hoogte is, moet er opnieuw een afdeklaag met grond worden aangebracht en deze samen met de losgetrokken stenen opnieuw verdicht. Bij het maaien van de berm kunnen stenen losschieten en schade aan voertuigen veroorzaken. Gezien deze ervaringen moet terughoudend worden omgegaan met de toepassing van semiverharding in de vorm van losse stenen.
[ link ]
Aanleg van steenmengsel