Duurzaam Veilig

In Nederland zijn de wegen opgebouwd volgens ‘Duurzaam Veilig’. Duurzaam Veilig wordt gedefinieerd als een systeem waarbij de mens de maat der dingen is, in een integrale aanpak van de componenten weginfrastructuur en omgeving, voertuig en mens. De infrastructuur is afgestemd op de capaciteiten en de beperkingen van de mens, het voertuig biedt zowel ondersteuning bij de rijtaak als fysieke bescherming en de mens zelf is voldoende getraind, bovendien wordt zijn gedrag alsnog gecontroleerd.

Dat betekent dat het Nederlands verkeersveiligheidsbeleid er in eerste instantie op gericht is om verkeersongevallen te voorkomen. Vervolgens om de ernst van de ongevallen zo veel mogelijk te beperken. Dit beleid wordt aangeduid met ‘Duurzaam Veilig’. Het kenmerkt zich door een systematische benadering, waarbij functie, vormgeving en gebruik van de weg zo op elkaar zijn afgestemd, dat de weggebruikers als vanzelf het beoogde verkeersgedrag vertonen.

De kern van de visie Duurzaam Veilig is:

• (ernstige) ongevallen voorkomen en daar waar dat niet mogelijk is de kans op ernstig letsel nagenoeg uitsluiten;
• uitgaan van de mens als maat der dingen, vanuit zijn fysieke kwetsbaarheid en cognitieve kwaliteiten en beperkingen (zoals feilbaarheid en de drang om grenzen te verkennen);
• een integrale aanpak van op de menselijke maat afgestemde elementen mens-voertuig-weg;
• een proactieve aanpak van hiaten in het verkeerssysteem.

De verkeersveiligheidsvisie Duurzaam Veilig is gebaseerd op vijf principes. Hieronder staan ze verder uitwerkt.

Functionaliteit
Functioneel gebruik betekent dat het feitelijke gebruik van een weg overeenstemt met het door de wegbeheerder bedoelde gebruik. Hiertoe is het noodzakelijk dat er functionele wegcategorieën worden onderscheiden en dat per categorie het bedoelde gedrag wordt gedefinieerd. Dit is niet alleen een verkeerskundige vraagstuk, maar ook een maatschappelijk en sociaal gegeven. Een Duurzaam Veilig functioneel gebruik houdt verband met:

• routekeuze, bijvoorbeeld geen sluipverkeer door woonbuurten;
• voertuigsoorten, bijvoorbeeld geen fietsers op rijbanen waarop het autoverkeer sterk domineert;
• doorstroming en bereikbaarheid, bijvoorbeeld lage snelheden door kruisend verkeer of het ontbreken van directe verbindingen;
• gebruik, bijvoorbeeld beperkingen in de capaciteit.

Homogeniteit
Homogeniteit bevorderen wil zeggen op wegvakken een gelijkmatige verkeersstroom nastreven en op kruispunten een lage snelheid afdwingen, voor alle weggebruikers. Homogeniteit kan worden bevorderd door:

• verschillen in snelheid en bewegingsrichting tussen voertuigsoorten te beperken;
• verschillen in massa en kwetsbaarheid van voertuigsoorten te minimaliseren.

Fysieke en sociale vergevingsgezindheid
Vergevingsgezindheid kan worden onderverdeeld in fysieke vergevingsgezindheid en sociale vergevingsgezindheid. Een vergevingsgezinde omgeving (fysiek) zorgt ervoor dat de gevolgen van gemaakte fouten beperkt blijven. Dit is met name belangrijk in verkeerssituaties waar hard wordt gereden. Bij de uitwerking van dit principe moet worden gedacht aan een veilige berm (semiverharde berm), obstakelvrije zones of het botsvriendelijk afschermen van obstakels.

Het principe van vergevingsgezindheid kent ook een gedragswetenschappelijke invulling: sociale vergevingsgezindheid. Het verkeer is een sociaal systeem waarbij de oorzaak van ongevallen deels is terug te voeren op de interactie tussen verkeersdeelnemers. Het is daarom van belang dat verkeersdeelnemers onderling rekening houden met elkaars tekortkomingen. Sociale vergevingsgezindheid is gedefinieerd als de bereidheid te anticiperen op een potentieel onveilige handeling van een andere verkeersdeelnemer en zo te handelen dat negatieve consequenties van deze potentieel onveilige handeling worden voorkomen of ten minste beperkt.

Herkenbaarheid
Met een herkenbare inrichting van een weg worden onveilige handelingen in het verkeer zo veel mogelijk voorkomen omdat verkeersdeelnemers hierdoor beter weten wat ze kunnen verwachten (typen verkeersdeelnemers, manoeuvres, wegverloop) en wat er van hen verwacht wordt (snelheid, manoeuvres). Een herkenbare vormgeving van wegen kan de voorspelbaarheid van een verkeerssituatie helpen ondersteunen. Een herkenbare weginrichting kan worden bereikt door consistentie in het wegontwerp en continuïteit in het wegverloop.
Voorspelbaar verkeersgedrag is te verwezenlijken door bij een ontwerp rekening te houden met:

• Herkenbaarheid van verkeerssituaties, bijvoorbeeld duidelijkheid voor autobestuurders over de mogelijke aanwezigheid van fietsers.
• Bereidheid van verkeersdeelnemers om het gewenste gedrag ook werkelijk te vertonen. Dit kan door regels helder en uitvoerbaar te maken.
• Eenvoud en uniformiteit in de inrichting van verkeerssituaties; geen gecompliceerde, onoverzichtelijke verkeerssituaties.
• Het belang van voorspelbaarheid van verkeerssituaties is groter naarmate de functie van de weg en daarmee de snelheid aldaar hoger is. Bij een lage snelheid, zoals binnen verblijfsgebieden, is deze eis minder relevant omdat een lage snelheid doorgaans voldoende gelegenheid biedt alert te reageren bij een onverwachte situatie.

Statusonderkenning
Het principe van statusonderkenning houdt in dat een verkeersdeelnemer in staat is zijn eigen taakbekwaamheid goed in te schatten. Met andere woorden: er is een grote overeenkomst tussen zijn daadwerkelijke taakbekwaamheid en zijn zelf ingeschatte taakbekwaamheid. In feite gaat het dus om zelfinzicht.

Uit de vijf principes voor een duurzaam veilig wegennet komen twaalf functionele eisen voort.

Bovenstaande functionele eisen zijn verder uitgewerkt in hoofdstuk 1.1.3 van CROW-publicatie 315 ‘Basiskenmerken wegontwerp’.